Category: Ekimenak

Iñurri txikien indar handia

Posted on by eki

Iñurri txikien indar handia

Hitzak: Manuela Estel / Argazkiak: Andoni Berinstain
FB
PN
X

Share 

Miren Cuerdo eta Julene Illarramendik Iñurri sortu dute, minbizia duten emakumeak taburik gabe laguntzeko. Planteamendu feministari esker, elkartearen famak laster gainditu du Gipuzkoa.

Usurbilgo egoitza argitsuan, Zumetaren kolore guztietako freskoaren aurrean, Miren eta Julene, Iñurriren sortzaileak, Madrilen lagun artean pasatu zuten asteburuko argazkiak errepasatzen ari dira. Irriak, pintxoak, Retiroko ibilaldiak… Alaitasun une sinpleak. Berezitasun batekin, hala ere: 22 urteko Leireren azken asteburua izan zen, minbizidun paziente terminala baitzen. Argazki guztietan barrez agertzen da. Ordu batzuk geroago zendu zen, hoteleko logelan, amaren eta lagun bihurtu zitzaizkion iñurrien ondoan.

“Heriotza ederra izan badaiteke, hala izan zen”, kontatu du Mirenek. Haren atzean, elkartearen kamisetetan, zentzu handiko leloa irakur daiteke: Hil arte, bizi. Horixe da Iñurriren eginkizuna: gaixo dauden emakumeak laguntzea haien burua lehenesten, agindu sozialak ahanzten eta nahi duten bezala bizitzen. Iñurri-ostiko feministak, bazterrak nahasten.

Nola sortu zen Iñurri?

Ama minbiziarekin hil zitzaidan, duela zortzi urte. 10 urtez gaixo egon zen. Ez zuen ileorderik jantzi nahi izan, bularra erakusten zuen eta gaixo ziren beste emakumeak laguntzen zituen. Hil zenean, zerbait egiteko beharra sentitu nuen, baina ez nekien zer ez nola egin.

Instagram orri bat sortu nuen, eta Mirenek idatzi zidan. Taberna batean elkartu ginen, Mirenek diseinu bat sortu zuen, eta kamisetak atera genituen. Segituan izan zuten arrakasta, eta minbizia zuten emakume asko gurekin harremanetan jarri ziren.

Askotan esaten da jendearen ahoetan bizirik diraugun bitartean, ez garela hiltzen. Hori da Iñurriren planteamendua: lehen, nire ama zegoen, haren iñurri tatuajearekin; orain, iñurri pila bat gara.

Zertan da zuen planteamendua berezia?

Hasiera batean, guregana etorri ziren emakume horiek entzun genituen; besterik gabe, entzun. Askatzailea izan zitzaien erruki astun hori gabe entzunak izatea, pertsonak bezala tratatuak izatea, eta ez paziente gisa.

Egun batez, gutako batek esan zigun gaixotasunaz hitz egiteko gure modua feminista zela. Gu ez ginen konturatu ere egin, baina hala zen. Iñurri feminista baino ezin zen izan. Horrek gaitu berezi egiten.

 

Zein desberdinkeria bizi dituzte emakumeek medikuntza zainketan?

Lagundu genuen lehen emakumeetako bat 29 urteko katalana zen. Ia urtebete behar izan zuten minbizia diagnostikatzeko… Bere bularrak gehiegi ukitzen zituela esaten zioten!

Egiazko desoreka dago: gizonak min batez kexatzen direnean, beti sinesten dira. Emakumeei, aldiz, beti esaten zaie estresa, antsietatea ala histeria dela! Laster ulertu genuen egoera hori aldatu beharra zegoela.

Eta diagnostikatu ondoren?

Presio estetikoa izugarria da. Esaten dizuten lehen gauza da ileordea eta protesiak non erosi, mikro-pigmentazioa non egin. Baliagarria izan daiteke, noski, baina ez da nahikoa.

Sexualitatea trabatzen dien menopausia goiztiarra bizi duten emakume gazteei inork ez die ezer erantzuten. Dohainikako zerbitzu publikoa izan beharko litzateke. Minbizia duzuenean, osa zaitezke, ala ez, hori egia da. Baina bitartean, bizitzea merezi duzu, ezta?

 

Eta bizi pertsonalean, minbiziak nola eragiten die emakumeei?

Cancer aldizkarian 2017an argitaratutako ikerketa baten arabera, gaixo diren emakumeen % 20,8 azkenean abandonatu egiten dira. Gizonak gaixotzen direnean, aldiz, emaztearekin konta dezakete. Gaixo diren emakumeek segitzen dute besteez arduratzen; gizonek, aldiz, ihes egiten dute. Denak zaintzen ditugu, gu geu salbu; bada garaia horrekin bukatzeko.

Dragón Cáncer zure podcastean, Olatz Mercaderrek kontatu du igerilekuko dutxetan neskatxa batek begiak bular operatutik ezin zizkiola kendu. Amak esaten zion gelditzeko, baina Olatzek neskatxari esan zion bururatzen zitzaizkion galdera guztiak egiteko. Momentu horrek argi erakusten du emakumeen gorputzetan eta gaixotasunean dauden tabuak apurtzea beharrezkoa dela, ezta?

Horrek erakusten du eremu publikoan ez dela inoiz bular operaturik ikusten! Oso garrantzitsua da Olatz bezalako pertsonak izatea, emantzipatuak eta gorputzarekin eroso sentitzen direnak. “Orbaina daukat, ez dut gehiago bularrik, eta zer?” Eta jendeak galdetzen dionean: “Nola egingo duzu udan, soinekoekin?”, erantzuten du: “Zer bada, soinekoak korrika ihes egingo al du?”
Hezkuntzan lan handia dago egiteko, eta ez bakarrik haurrekin, baizik eta denekin. Horrela sortu zen egutegien ideia.

“Iñurriek aktibo sentitzea maite dute: laguntzen ditugu, baina gero haiek beste emakume batzuk laguntzen dituzte, haien iraultzatxoa egiten dute.”

Nola laguntzen dute egutegiek eta zuen lanak, oro har, gorputzaz berriz jabetzen?

Bular bat kendu behar dela esaten dizutenean, proposatzen dizuten lehen gauza da berreraikitzeko hitzordua hartzea. Eta ezezkoa ematen dutenek, gehienetan, kanpoko protesia ezartzen dute. Helburua beti bera da: ezkutatzea.

Askok uste dute bular bat berregitean, lehen bezalakoa dela, titiburuarekin, hasierako itxurarekin. Baina egia bestelakoa da. Eta ikerketa batzuek erakusten dute protesiek berriz gaixotzeko arriskua areagotzen dutela. Hobeto sentitzeko berreraikitzea erabakitzen duten emakumeak ulertzen ditugu, noski. Salatzen duguna da ez zaizkiela aukera guztiak aipatzen, ezta bakoitzaren ondorioak ere. Guk, emakumeei boterea eman nahi diegu. Kemen handia behar delako zaurgarrien zauden momentuan ezetz esateko…

 

Osasun sistemak ematen ez duen zer proposatzen duzue zuek?

Helburua da sare bat sortzea. Lehen harremana gurekin egiten da, baina gero emakumeak gauza bera bizi izan dutenekin harremanetan jartzen ditugu. Gauza berak bizi ditugunean, hobeto ulertzen dugu elkar. Tribu handi bat gara: 220 emakume (eta gizon bat!).

Talde terapiak ere martxan jarri ditugu, psikologo batekin. Helburua da tratamenduaren ondoko aldian laguntzea. Izan ere, momentu horretan, badirudi zoriontsu izan beharko zenukeela, baina gaizki sentitzen zara: beldurra, gorputz aldaketa… Hori inork ez du aipatzen.

Zergatik da kolektiboa hain garrantzitsua?

Iñurriek aktibo sentitzea maite dute: laguntzen ditugu, baina gero haiek beste emakume batzuk laguntzen dituzte, eta haien iraultzatxoa egiten dute. Elkartearen lehen proiektuak haien ekimenez abiatu ziren!

Minbizia duzunean, badirudi fabrika batera sartzen zarela: zinta garraiatzaile batean jartzen zaituzte, eta hor zoaz aurrera, kimiotik erradiora, objektua bezala erabilia. Gurekin, ez zara zenbaki bat. Paziente aktiboa zara, baduzu zereginik.

Iñurriren espiritua adierazten duen momentu bat kontatuko diguzu?

Erretiro batean, emakume nahiko lotsati bat lepo altuko jertse batekin etorri zen. Kanpoko protesia beti soinean zuen, min egiten zion arren (azalean oinatza zuen). Bigarren egunean, argazki saio bat antolatu genuen. Bakoitza nahi zuen bezala ager zitekeen. Hura gorputz-enborra biluztuta jarri zen, aske. Momentu horietan, sentitzen duzu balio handiko zerbait egin duzula.

Diagnostikoa izan berri duen norbaiti zer esango zenioke?

Hor gaudela. Tribu bat daukazunean, dena errazagoa da. Kaka hor dago, baina elkarrekin, kaka ez da hain kaka zaharra.

Liburu bat, naturaren edertasunaren goresle

Posted on by eki

Liburu bat, naturaren edertasunaren goresle

Hitzak: Manuela Estel  / Argazkiak: Lur Garden
FB
PN
X

Share 

Lur Garden liburuan, Iñigo Segurolak kontatzen du Oiartzungo haranean hamar urtez moldatu duen “lorategien lorategia” nola sortu zen.

Baina lorezaina gabe lorategia ez denez ezer, liburuan euskal paisaia-antolatzailearen nortasuna ere anitz ageri da. Goazen natura aske eta menderagaitzean ordena eta edertasuna bilatzen duen gizona ezagutzera.

Haurra zenean, Iñigo Segurola eskola ateraldi bakoitzean loreak biltzen dituzten haur horietakoa zen. Handitan “zuhaitzei buruzko liburuak” idatziko zituela esaten zuen. Landare zale handia zen, eta ongi kontatzen du zer zirrara eragiten zion sabelean, zientzia klaseetan, kotoi hezean gordetako haziak azkenean hazten ikusteak.

Zenbait hamarkada geroago, Euskal Herrian parerik ez duen lorategia sortu zuen. Horrez gain, Lur Garden liburua argitaratu du; hots, bere haur-ametsetako “zuhaitzei buruzko liburua”.

“Beti esaten dut lorategi hau boskiak adoptatzea bezala izan dela: bat lo dagoenean, bestea negarrez hasten da, beste bat kontrolaezin bihurtzen da eta abar” – Iñigo Segurola

Lur Garden: 10 urteko genesia paperean bildurik
Lur Garden Oiartzungo haran txiki batean bihotzean dagoen 16 gaikako lorategi multzoa da, bi hektareako “lorategien lorategia”. Batzuen ustez, baliteke paradisuak antzeko itxura izatea. Baina, Iñigo Segurolak eta Juan Iriarte partaideak lursaila aurkitu zutenean, duela hamar urte, Sarobe errekaren bazterrean behi zenbait bazkatzen zituen pentzea besterik ez zen.

Ikusmen handiko bi paisaia-antolatzaile gipuzkoarrek 1994az geroztik Lur Paysajistak estudioa zeramaten, eta lekuaz maitemindu ziren. Erostea erabaki zuten, bertan haien artea inongo oztoporik gabe esperimentatu ahal izateko.

Liburuko orrietan, Segurolak proiektuaren urratsak aurkezten ditu. Adibidez, azaltzen du nola sortu zen lorategi zuzenak egin ordez biribilak egitearen ideia: Juan Iriarteren arraultza frijitu marrazki batetik jalgi zen. Lursailean atzeman zituzten metalezko uztaiek inspiraturik, Iriartek marraztu zituen lorategiak ez ziren eraikin baten jarraipena, baizik eta natura beteko uhartetxo libreak.

Argazkiak Segurolak berak eta Clair Takacs, Marta Etxebarria eta Unai Bellami argazkilariek eginak dira. Lorategietako gune kontrastatuetan barna bidaiatzera eramaten gaituzte. Ureko landarerik gabeko urmael baten inguruan soiltasunez antolatuta dagoen ispiluen lorategitik has gaitezke, adibidez, eta bitxikerien lorategi koloretsu eta jorian bukatu.

Baratze bat nahi deizüet egin
Lur Garden liburua bi zatitan antolatua da: lorezaina eta lorategia. Izan ere, Segurolarentzat, bien arteko harremana erraietakoa da. “Beti esaten dut lorategi hau boskiak adoptatzea bezala izan dela: bat lo dagoenean, bestea negarrez hasten da, beste bat kontrolaezin bihurtzen da eta abar”, kontatu du. Sorkuntza horren lehen zortzi urteetan, obsesio harremana izan zen; berak onartzen duenez, bere burua ahantzi eta “hondoa ukitzeraino”. Lorategia, harentzat, haurra bezalakoa da: gurasoa behar du, betidanik eta betiko.

Elkarren arteko menpekotasunetik ateratzeko, yoga eta meditazioa izan ditu bide bakarrak. Horiei esker, bere burua berreraiki ahal izan du. Geroztik, Sortzaile baino, landare eta animaliaz beteriko lorategi bizi horien behatzailetzat dauka bere burua. Azkenean, aitarik gabe ere ederki bizi baitira lorategi-haurrak.

Lur Garden liburua hemen erosten ahal duzue!

Bromalgae: izaki ñimiñoen iraultza erraldoia

Posted on by eki

BROMALGAE

Play Video
Hitzak: Nahia Zubeldia / Bideoa: Mito & Iker Treviño
FB
PN
X

Share 

Izaki ñimiñoaren iraultza erraldoia

Duela zenbait hamarkada, Barakaldo burdingintzaren eta industria astunaren bihotza zen, Bizkaiko Labe Garaietan burdina eta altzairua ekoizten ziren garaian. Jarduera horrek euskal ekonomia anitz bultzatu zuen; baina, aldi berean, kutsadura handia eragin zuen. Denborarekin, industria gainbehera joan zen, eta Bilbok eta inguruek eraldaketa handia bizi izan zuten: ingurumen-politika berriak eta garapen iraunkorraren aldeko proiektuak loratzen hasi ziren.

Bizkaiko Labe Garaiak 1902an sortua Barakaldon

Hain zuzen, Euskal Herrian gertatzen ari den iraultza berdea ez dator oihanetatik edo laborantzatik soilik. Itsasoko organismo ñimiño batzuk, mikroalgak, etorkizun jasangarri baterako bidea zabaltzen ari dira. Hori da Bilboko Bromalgae enpresa berritzailearen apustua: mikroalgen indarra baliatzea ingurumen-erronka handiei buru egiteko: airearen kutsadura murriztea, karbono dioxidoa xurgatzea eta energia berriztagarriak sustatzea.

Mikroalgak: itsasoko urre berdea
Txikiak izanik ere, mikroalgak “superlandareak” dira: karbono dioxidoa xurgatzeko eta oxigenoa askatzeko gaitasun handia dute, eta ezin lasterrago biderkatzen dira (egunero bikoizten edo hirukoizten dira!). Beraz, zinez emankorrak eta interesgarriak dira industriaren, elikaduraren eta energiaren arloetarako. Planeta oxigenatzen duen prozesu natural bera baliatuz, Bromalgae mikroalgek eskaintzen duten teknologia garatzen ari da, kutsadura murrizteko eta airea garbitzeko.

Adibidez, hiri kutsatuetan aire garbiagoa arnasteko, alga-zuhaitzak sortu dituzte. GarbiAir izeneko sistema horrek, mikroalgen bidez, CO₂ eta NOx gasak harrapatzen ditu. Barakaldon eta Baionan egin dituzten lehen proben arabera, emaitzak harrigarriak dira: karbono dioxidoa %30-40 eta nitrogeno oxidoak %70 apal daitezke. Baliteke, beraz, hirietako karriketan laster alga-zuhaitzak loratzen ikustea.

Baina kutsaduraren erronkak ez dira karriketara mugatzen. Industria handiek isurtzen dituzten gasak ere arazo larria dira. Hor ere, mikroalgek badute zer egin. GarbiNox sistemak, lantegietan instalatu mikroalga-erreaktoreen bidez, kutsadura iragazten du, gas toxikoak xurgatu eta aire garbiagoa botaz. Teknologia horrek, ingurumena babesteaz gain, enpresak laguntzen ditu arlo horretako araudi zorrotzak betetzen.

Mikroalgek bestelako aplikazio anitz ere badute. Horiek guziak ikertu eta ustiatu ahal izateko, Valga proiektuaren baitan, Bromalgae mikroalgak eskala industrialean ekoizten ari da. Mikroalgen aplikazioak nekazaritzatik hasi eta hondakin, osasun edo kosmetika industriaraino zabal daitezke.

Bromalgae bi egia frogatzen ari da. Batetik, hiri edo eskualde baten halabeharra alda daitekeela eta garai batez kutsatzaile zena ingurumenaren aldeko eragile nagusi bilaka daitekeela; eta, bestetik, mikroalgek aterabide praktiko eta eraginkorrak eskaintzen dituztela erronka ekologiko handiei buru egiteko.

Baina, teknologia iraultzaile horiek bideragarriak izatea ez da lan samurra eta funtsezko zenbait erronka oraino gainditzekoak dira. Ekoizpena eskala industrialera pasatzeaz gain, mikroalgen onurak ezagutarazi eta zabaltzea beharrezkoa da, bai herritarren kontzientzia pizteko, bai enpresak alternatiba jasangarrien alde bultzatzeko. Eta, enpresa pribatuez gain, politika publikoek ere lagundu behar dute, airearen kalitatea eta ingurumenaren babesa lehenetsiz.

Mikroalgen bidea etorkizunerantz
Bromalgaek erakusten du etorkizun berdeago eta jasangarriagorako bidea teknologia berritzailea eta naturaren indarra uztartzean dagoela.
Mikroalgak ez dira irtenbide miragarria, baizik eta zientziak eta ingeniaritzak kutsadura murrizteko eta ingurumena babesteko laguntzen ahal duten aukera erreal bat.

Euskal Herritik mundura, Bromalgaeren lanak agerian uzten du itsasoko organismo ñimiño horiek eragin erraldoia izan dezaketela gure planetaren osasunean. Mikroalgen potentzialaren hazia, hein handi batean, oraino lurpean dago, eta teknologia, kontzientziazioa eta araudi egokia, hiruak ezinbestekoak izanen zaizkio zuhaitz osasuntsuaren gisan garatu eta hedatzeko.

Owantshoozi, sorkuntza ala hil!

Posted on by joseba

OWANTSHOOZI

Play Video
Hitzak: Nahia Zubeldia / Bideoa: Mito & Iker Treviño /
Argazkiak: Owantshoozi
FB
PN
X

Share 

Sorkuntza ala hil!

Juanak Parisko joskintzaren sindikatu ganberaren eskolan ikasi zuen, eta Ddidduek, aldiz, Herbeheretako Eindhoven diseinu eskolan. Elkarrekin sortu markaren izenaren bila hasi zirelarik, hiztegi osoa A-tik Z-ra iretsi eta gustuko izen bakar bat ez atzemanik, hala atera omen zitzaion Ddiddueri: “Owantshoozi!”; hots, “futxo!”, “kontxo!”. Eta harridura interjekzio hori atxiki. Ongi doakie, Owantshooziren lanak harridura eragiten baitu. Haatik, ez dute harridura besteei sentiarazteko sortzen, haiek sentitzeko baizik, harridura haurren gisan sentitzen segitzeko.

Hala, Juana eta Ddiddue, anai-arrebak baino gehiago, seme-alabak dira; begiak haurren ñirñirraz oraino beteak dituzten seme-alabak: aita kulturazalearenak eta ama modazalearenak; Urdiñarbeko tailerra duten lekuan epizeria zuen amañirenak; eta, nola ez, Xiberoarenak. Baina ez dira sekula modako mitologia folklorista horretara lerratzen. Errotik modernoak dira, eta erroetatik dira modernoak. Euskal mitologia nonahi ikusten, entzuten eta sentitzen dute, azalean josia dute, eta kauteren pertz zaharretik ur aitzindaria isurarazten dakite. Haien maskaradako kauterari bezala, euskal tradizioari azalean pop kultura tatuatzen diote.

Diddue eta Juanarentzat, ekaiak dira jaun eta jabe.

Hasteko, argi dute hierarkiarik ez dagoela ekaien artean: urreak bezainbat balio du kautxuak, zilarrak bezainbat harriak. Balioa ez baitu ekaiak egiten, ematen zaion soak baizik. Begiak eta beharriak zut, ekaien mintzoa entzuten dute.
– Zer izan nahi duzue?
– Kasketa!, kautxuzko botak.
– Zakua!, paraxuta oihalak.
– Txori-etxola!, zolako lauzak.
– Owantshoozi! Badela lana? Badugu plana.

 

Eta plana beti gauzatzen, ofiziale zintzoen gisan, orratzak eta aizturrak harturik. Haiek baitute den-dena egiten, hastetik buru, diseinutik josketara, hondakindegitik dendako apaletara. Ddiddue eta Juanak ur-lasterrak petik goiti hartzen dituzte: dena botatzen den kontsumo gizarte honetan, eskuen artetik pasatzen zaien oro berreskuratzeko prest dira, bizi berri bat emateko. Hala, kasketa bakar batean bota bat, traktore errotetako aire ganbera eta paraxuta oihala sarrarazten dakite. Halaber, RATP garraio-konpainiako zolak egiteko kautxuaz xoriendako etxolak sortu dituzte, eta ekaia gure oinpetik zerura iganarazi.

Paraxuta-oihala bezain arin
Juanak eta Ddidduek egiten duten oro ongi pentsatua dute. Baina umoreari leku hauta ematen diote; izan ere, haientzat, egiazko zintzotasuna erokeria ez galtzean datza. Ikus, adibidez, haien azken sorkuntza: lau elementuak, ura, lurra, haizea eta sua, kuxinetan bildu dituzte, oihal berreskuratuak hari josizko marrazki konplexu eta ederrez apainduz. Baina marrazki dotoreei hurbilagotik so eginez, airea puzkerra dela ageri da, eta ura, emazte baten baginako isuri joria.

Umorearen ausardia horrek are gehiago aberasten du Owantshooziren lana, irakurketa geruza bat gehituz. Anai-arreben xumetasuna ere agerian ematen du: ez dute erantzunak emateko sortzen, galdera gehiago eragiteko baizik. Eta bezeroa ez da, haientzat, hartzaile hutsa; aktoreak, eragileak nahi dituzte parean. Txori-etxolak, adibidez, puzzleak bezala sortu dituzte, norberak etxean muntatzeko gisan, ez abisarik ez kolarik gabe. Hala, sortzearen zirrararen parte bat erosleari utzi diote diseinatzaile eskuzabalek.

Apainduretatik dekorazioetara
Amañiri erran baliote, haren epizerian sortu zazpi txapeli esker, Chanelen sari bat eskuratuko zutela, “alajinkoa!” batez erantzunen zien, hain segur (hots, “owantshoozi!”-ren garai bateko sinonimoaz). Chanel ez aski, eta Hermès saria ere berenganatu zuten, edergailu arin eta finak sortuz. Nornahik ez du Frantziako goi mailako joskintzako sariak eskuraturik espantuka aritzeko parada!

Baina Juana eta Ddidduek ez zuten ahoa berotu, ez zitzaien burua hanpatu. Ez bat ez bi, lanari lotu zatzaizkion, berriz ere. Sariek ireki bideak sortzen segitzeko baliatu zituzten, Chaneleko tailer batzuekin lanean aritzeko, maxina berriak ezagutu eta berenganatzeko. Hori baita Owantshooziren lema eta eguneroko akuilua: “sorkuntza ala hil!”