Category: Profilak

Néstor Basterretxea, euskal diseinu modernoaren bide-urratzailea

Posted on by eki

Néstor Basterretxea, euskal diseinu modernoaren bide-urratzailea

Hitzak: Peio Aguirre / Argazkiak: Basterretxea familia, Irungo udal artxiboa
FB
PN
X

Share 

Néstor Basterretxea (Bermeo, 1924-Hondarribia, 2014) arkitektoa izan zen lehen ofizioz. Baina laster, artista bihurtu zen, eta ikuspegi horretatik sartu zen sorkuntzaren hainbat lurraldetara: zinemara, diseinura, baita arkitekturara ere.

Diseinu industrialari dagokionez, Buenos Airesen egin zituen lehen urratsak, 1940ko hamarkada bukaeran, Huergo ikastetxean ikasi baitzuen, Suitzako Nestlé multinazionalarentzat ilustratzaile izan aurretik. Han ikasi zituen perspektibaren, delineazioaren eta proiekzioaren oinarriak, gero margolanetan eta eskulturan erabili zituenak. Diseinuaren logika hori da Basterretxearen arrasto berezi eta nahasezina, beti izpiritu espresionistarekin eta humanistarekin uztartu zuena.

1957an, Equipo 57 taldean sartu zen eta espazio-interaktibitatearen oinarriei buruz ikertu zuen. Jorge Oteizarekin batera, Juan Huarte industrialari eta mezenasaren Madrilgo etxebizitza apaindu zuen; eta, 1958an, H Muebles altzari moderno enpresa berriarentzat diseinatzen hasi zen. Bertan, beste hainbat diseinatzailerekin topo egin zuen; besteren artean, Gregorio Vicente Cortés Huarteren konfiantzako teknikari eta diseinatzailearekin.

Katalogoko lehen altzariak Basterretxeari diseinarazi zizkioten; aldi berean, 1958ko Bruselako Nazioarteko Erakusketaren Ramón Vázquez Molezún eta José Antonio Corrales arkitektoen Espainiako Pabiloirako altzariak ekoitzi zituzten. Basterretxeak H Muebles enpresarentzat sortutako altzariek metalezko egitura zuten, mekano hodi batzuekin lotua eta jarleku bigunei eusten ziena. Mahai apalak ere marraztu zituen, zurezkoak ala berinazkoak, zain metaliko asimetrikodunak. Bere altzari originalenetako baten lehen bertsioa H Muebles enpresarentzat diseinatu zuen: Diván H.

Nestor Basterretxea eta Jorge Oteiza Sabino Arana Fundazioaren maketarekin eta ‘Cubos abiertos, espacios interiores, retenciones de luz’ eskulturarekin, 1979. © J. García Koch / Jorge Oteiza museoaren artxiboa
Espiral altzarien iragarki-argazkia, 60 hamarkada. © Irungo udal artxiboa

Madrilgo esperientziaren eta arkitekto eta diseinatzaile askorekin izan zuen hurbileko harremanaren ondorioz —eta Oteizak erakatsi zion teoriari esker— Bauhaus eskolak sustatzen zuen arteen integrazioaren eredutik hurbildu zen. Altzariak, ingurunea, apainketa eta artea uztartzeko erabateko erraztasuna eta gustu ona zituen. 1950eko hamarkada bukaeran, Irungo etxe-tailer estreinatu berrian finkatu zenean, ohartu zen euskal etxeetan altzari modernorik (hau da, hodi edo zur biribildudunik) ez zegoela.

Beraz, industria eta adimena harremanetan jartzen hasi zen, eta horrela hasi zen etxeko giroaren modernizazioaren historia. Irunen, Aguirre dastaketa aretoaren interiorismoa bere gain hartu zuen, eta, 1961ean, Espiral izeneko Donostiako saltegi berrian sartu zen, bazkide. Denda horren helburua Espainiako estatuko altzariak eta altzari inportatuak saltzea zen, eta apainketa eta interiorismo proiektuetarako bulego gisa ere erabiltzen zuten. Espiralek bere altzari batzuk ere ekoitzi zituen, zur kontratxapatu kurbatuzkoak; adibidez, enberozko ala sipozko aulkia eta bere mahai osagarria, edota zurezko mahai txiki soil batzuk.

Espiral enpresak sortutako altzarietan, inspirazio nordikoak, soiltasunak eta Japoniako horizontaltasunaren zaletasunak bat egiten zuten. Etxeetan azken joeretako altzariak nahi zituen nornahirentzat, Espiral erreferentziazko gune bihurtu zen. Hiriko intelligentsia kultural eta intelektuala ere bertan elkartzen hasi zen. Espiralen ekoizpen berezienetako bat xake jokoa izan zen, fitxak atxikitzeko kutxaduna. Basterretxea lehenagoko ideiak berrinterpretatzen hasi zen; hala, Diván H dibanari prototipo berria sortu zion, eta berantago hirugarren bertsio bat, Biok-entzat. Obsesio horrek erakusten du artistak bere diseinuentzat zuen atxikimendua.

Divan H, Biok, 1965. © Irungo udal artxiboa
Xake-taula eta piezak, 1967. © Irungo udal artxiboa

“Bioken, bilakaera garbi bat izan zuten: aurretik ikusten zen soiltasuna utzi, eta forma organiko biribilagoak, beroagoak, pop-agoak bilatzen hasi ziren.”

Espiraleko irabaziek gora egin zuten; eta, aldi berean, Basterretxea Biok enpresan “modelo esklusiboen diseinatzaile” gisa lanean hasi zen. Irunen sortu berri zen enpresa txikiak altzariak ekoizten eta saltzen zituen, eta Basterretxea 1965ean bazkideetan sartu zen. Espiral eta Biok bi enpresa bereizi ziren, baina bazkide ber batzuk izateak lotzen zituen: bi enpresen arteko sorkuntza-haria diseinatzailea zen. Espiral Irunen diseinatzen eta ekoizten ziren altzarien lehen salmenta gune bihurtu zen.

Biok enpresan, Basterretxeak indar sortzailea osoki garatu zuen, teknikariekin eta langileekin lankidetza estuan. Eraikuntzarako, ebanisteria eta mihiztatze teknika konplexuak erabiltzen zituzten, eta Afrikako zurak era nobleagoan erabiltzen hasi ziren. Bioken, bilakaera garbi bat izan zuten: aurretik ikusten zen soiltasuna utzi, eta forma organiko biribilagoak, beroagoak, pop-agoak bilatzen hasi ziren. Hala, arrazionalismoaren soiltasun monotonotik ateratzen saiatu ziren, funtzionaltasuna eta erosotasuna uztartzen zituzten goi mailako altzariak sortzeko. Garai hartan, Domus eta Casabella Italiako aldizkariek iraultza domestikoa abiarazi zuten; aldizkari horiek, hain zuzen, Basterretxeak astero jasotzen zituen etxean.

Erreferentzia mundu horrek bertakotasunaren zaletasunarekin bat egin zuen. Biokeko altzariek kostaldeko herrien izenak dituzte: Orio, Zumaia, Getaria… Bermeo bulegoko mahai sendoak branka edo kai-muturra ekartzen du gogora, eta artistak zirkuluetatik eta zirkuluerdietatik abiatuz sortutako eskultura askoren antza du. Artistak translazio bat abiatu zuen, naturatik artera eta diseinu industrialera: kurbaren dinamismoa, handituz doan espirala, uhinen forma aldakorra… Garai horretan nabarmentzen dena Basterretxeak euskal nortasunaren eta kulturaren alde izan zuen konpromisoa da. Hain zuzen, Biok-eko aldi emankorrena Frankismoaren garaiko euskal kulturaren mugarri izan zen Ama Lur (1968) filmarekin batera gertatu zen.

Néstor Basterretxea, Julio Amóstegui eta Fernando Larruquert ‘Ama Lur’ pelikularen filmaketan, 1965. José Julián Bakedanoren bildumako argazkia

Oso denbora gutxian, Biok Europako diseinu feria garrantzitsuenetan agertzen hasi zen; esaterako, Koloniakoan. 1968an, Basterretxeak bere diseinu berezi eta pertsonalenaren bi aldaera diseinatu zituen. Kurpilla besaulkia Basterretxearen ideia estilistiko guztiak laburbiltzen dituen manifestu estetikoa izan zen. Altzari horrek kanp ukitua du: beso-euskarrietan sixties-etako diseinu onenen antzeko kontrakurba du. Urte berean, Biokek “BK sistema” merkaturatu zuen: etxerako eta bulegorako altzari modular bilduma.

Néstor Basterretxea Biok altzari-enpresako langileekin, Irun, 1960ko hamarkada. © Basterretxea familia

Gerora, Basterretxea hainbat prototipo aitzindariren maketa txikiak, argazkiak eta display-ak zirriborratzen hasi zen, begirada beti gerora emana. Hori izan zuen azken lekukotasuna diseinuaren munduan. Ekoizpen estandarizatuak artistari adierazmena oztopatu zion, eta Biok-etik urruntzen hasi zen.

Horrela bukatu zen diseinu industrialean izan zuen hamar bat urteko ibilbidea. Aldi hori nahikoa izan zen, hala ere, Nestor Basterretxea Espainiako estatuko diseinatzaile ohargarri eta euskal diseinu modernoaren bide-urratzaile bihurtzeko.

“Ombuaren Itzala”: Otaño bertsolaria argitara

Posted on by eki

“Ombuaren Itzala”:

Otaño bertsolaria argitara

Hitzak: Manuela Estel /  Argazkiak: Ombuaren hitzala
FB
PN
X

Share 

Auzolanean oinarrituz, Otañok euskal kulturan utzi zuen ondarea herriari itzuli diote.

“Ombuaren Itzala” Patxi Biskert aktore eta zinemagileak zuzendu filma da, Pello Mari Otaño Barriola (Zizurkil 1857 – Rosario, Argentina 1910) bertsolari eta poetaren bizitza eta lana ezagutarazteko helburua duena.

Otañok euskal kulturan toki garrantzitsua izan zuen, baina denbora iragan ahalak, bere figura ahanzturan erori zen. Eguzki Art Zinema ekoiztetxearen filmak haren memoria berreskuratu eta belaunaldi berriei helarazi nahi die.

Proiektuaren jatorria eta garapena
Patxi Biskert aspalditik ari da “Ombuaren Itzala” filma aurrera ateratzeko lanean. Finantzaketa lortzeko, auzolan erraldoi bat bultzatu zuen, herritarren, udalerrien, kultur elkarteen eta hezkuntza sarearen laguntzarekin. Erakundeen laguntzari eta herritarrek aurretik erosi sarrerei esker, proiektuak aitzina egin du; 2024ko azarotik Euskal Herrian barna proiektatzen ari dira.

Filmaren edukia eta argumentua
Filma 1889 eta 1910 urteen artean kokatzen da, Otañoren urte emankorrenetan. Garai hartan, Otañok Argentinara emigratu zuen familiarekin. Bertan, bertso eta olerki ugari sortu zituen, eta euskal diasporaren artean ezagun egin zen. Ombua, Argentinako panpan hazten den zuhaitza, Otañoren lan ezagunenetako baten inspirazio iturria izan zen, eta erbesteratuaren nostalgiaren sinbolo bilakatu zen.

“Ombuaren Itzala filmak gure memoria kolektiboa elikatu du, Pello Mari Otañoren figura eta euskal kulturari egin zion ekarpena berreskuratuz eta agerian emanez.”

Ekoizpena eta banaketa
Filma Zizurkilen eta Argentinan grabatu zuten, Otañoren bizileku nagusietan. 2024ko azaroaren 30ean, Zizurkilgo San Millan elizan egin zuten aurrestreinaldia, Biskert zuzendaria, Joseba Usabiaga aktore nagusia eta beste hainbat aktore eta eragile bertan zirela.

Orain, filma Euskal Herriko hainbat herritan proiektatzen ari dira. Oraingoz proiekzio egun finkorik ez izan arren, Ipar Euskal Herrian ere ikusterik izanen dela espero dezagun. Filmaren eremua ez da zinema aretoetara mugatuko. Izan ere, auzolanaren esker on gia, Euskal Herriko bestelako zenbait gunetan proiektatzea eta eskoletan ustiatu ahal izatea proiektuaren parte ziren hasieratik.

Ombuaren Itzala filmak gure memoria kolektiboa elikatu du, Pello Mari Otañoren figura eta euskal kulturari egin zion ekarpena berreskuratuz eta agerian emanez. Auzolanaren bidez egin dokumentalak, gainera, euskal kulturaren ondarea bizirik mantentzeko orduan komunitatearen indarra eta elkarlana erakutsi ditu.

Honela idatzi zuen Otañok:

Ama euskerak hau esan zidan
jarririk begi alaiak.
Horregatikan nakar honera
berari lagundu nahiak.
Gutxi nezake, oso txikiak
dira nik dauzkadan gaiak,
bainan pozkiroz egingo ditut
gauak, egun, aste, jaiak;
leku pixka bat Euskal Herrian
eskatzeizuet anaiak.

Patxi Biskerti, Eguzki Art Zinemari eta euskal eragile eta herritarrei esker, lekua bermatua du, egun ere, Euskal Herri kutunean.

Owantshoozi, sorkuntza ala hil!

Posted on by joseba

OWANTSHOOZI

Play Video
Hitzak: Nahia Zubeldia / Bideoa: Mito & Iker Treviño /
Argazkiak: Owantshoozi
FB
PN
X

Share 

Sorkuntza ala hil!

Juanak Parisko joskintzaren sindikatu ganberaren eskolan ikasi zuen, eta Ddidduek, aldiz, Herbeheretako Eindhoven diseinu eskolan. Elkarrekin sortu markaren izenaren bila hasi zirelarik, hiztegi osoa A-tik Z-ra iretsi eta gustuko izen bakar bat ez atzemanik, hala atera omen zitzaion Ddiddueri: “Owantshoozi!”; hots, “futxo!”, “kontxo!”. Eta harridura interjekzio hori atxiki. Ongi doakie, Owantshooziren lanak harridura eragiten baitu. Haatik, ez dute harridura besteei sentiarazteko sortzen, haiek sentitzeko baizik, harridura haurren gisan sentitzen segitzeko.

Hala, Juana eta Ddiddue, anai-arrebak baino gehiago, seme-alabak dira; begiak haurren ñirñirraz oraino beteak dituzten seme-alabak: aita kulturazalearenak eta ama modazalearenak; Urdiñarbeko tailerra duten lekuan epizeria zuen amañirenak; eta, nola ez, Xiberoarenak. Baina ez dira sekula modako mitologia folklorista horretara lerratzen. Errotik modernoak dira, eta erroetatik dira modernoak. Euskal mitologia nonahi ikusten, entzuten eta sentitzen dute, azalean josia dute, eta kauteren pertz zaharretik ur aitzindaria isurarazten dakite. Haien maskaradako kauterari bezala, euskal tradizioari azalean pop kultura tatuatzen diote.

Diddue eta Juanarentzat, ekaiak dira jaun eta jabe.

Hasteko, argi dute hierarkiarik ez dagoela ekaien artean: urreak bezainbat balio du kautxuak, zilarrak bezainbat harriak. Balioa ez baitu ekaiak egiten, ematen zaion soak baizik. Begiak eta beharriak zut, ekaien mintzoa entzuten dute.
– Zer izan nahi duzue?
– Kasketa!, kautxuzko botak.
– Zakua!, paraxuta oihalak.
– Txori-etxola!, zolako lauzak.
– Owantshoozi! Badela lana? Badugu plana.

 

Eta plana beti gauzatzen, ofiziale zintzoen gisan, orratzak eta aizturrak harturik. Haiek baitute den-dena egiten, hastetik buru, diseinutik josketara, hondakindegitik dendako apaletara. Ddiddue eta Juanak ur-lasterrak petik goiti hartzen dituzte: dena botatzen den kontsumo gizarte honetan, eskuen artetik pasatzen zaien oro berreskuratzeko prest dira, bizi berri bat emateko. Hala, kasketa bakar batean bota bat, traktore errotetako aire ganbera eta paraxuta oihala sarrarazten dakite. Halaber, RATP garraio-konpainiako zolak egiteko kautxuaz xoriendako etxolak sortu dituzte, eta ekaia gure oinpetik zerura iganarazi.

Paraxuta-oihala bezain arin
Juanak eta Ddidduek egiten duten oro ongi pentsatua dute. Baina umoreari leku hauta ematen diote; izan ere, haientzat, egiazko zintzotasuna erokeria ez galtzean datza. Ikus, adibidez, haien azken sorkuntza: lau elementuak, ura, lurra, haizea eta sua, kuxinetan bildu dituzte, oihal berreskuratuak hari josizko marrazki konplexu eta ederrez apainduz. Baina marrazki dotoreei hurbilagotik so eginez, airea puzkerra dela ageri da, eta ura, emazte baten baginako isuri joria.

Umorearen ausardia horrek are gehiago aberasten du Owantshooziren lana, irakurketa geruza bat gehituz. Anai-arreben xumetasuna ere agerian ematen du: ez dute erantzunak emateko sortzen, galdera gehiago eragiteko baizik. Eta bezeroa ez da, haientzat, hartzaile hutsa; aktoreak, eragileak nahi dituzte parean. Txori-etxolak, adibidez, puzzleak bezala sortu dituzte, norberak etxean muntatzeko gisan, ez abisarik ez kolarik gabe. Hala, sortzearen zirrararen parte bat erosleari utzi diote diseinatzaile eskuzabalek.

Apainduretatik dekorazioetara
Amañiri erran baliote, haren epizerian sortu zazpi txapeli esker, Chanelen sari bat eskuratuko zutela, “alajinkoa!” batez erantzunen zien, hain segur (hots, “owantshoozi!”-ren garai bateko sinonimoaz). Chanel ez aski, eta Hermès saria ere berenganatu zuten, edergailu arin eta finak sortuz. Nornahik ez du Frantziako goi mailako joskintzako sariak eskuraturik espantuka aritzeko parada!

Baina Juana eta Ddidduek ez zuten ahoa berotu, ez zitzaien burua hanpatu. Ez bat ez bi, lanari lotu zatzaizkion, berriz ere. Sariek ireki bideak sortzen segitzeko baliatu zituzten, Chaneleko tailer batzuekin lanean aritzeko, maxina berriak ezagutu eta berenganatzeko. Hori baita Owantshooziren lema eta eguneroko akuilua: “sorkuntza ala hil!”