Category: Artea & diseinua

Néstor Basterretxea, euskal diseinu modernoaren bide-urratzailea

Posted on by eki

Néstor Basterretxea, euskal diseinu modernoaren bide-urratzailea

Hitzak: Peio Aguirre / Argazkiak: Basterretxea familia, Irungo udal artxiboa
FB
PN
X

Share 

Néstor Basterretxea (Bermeo, 1924-Hondarribia, 2014) arkitektoa izan zen lehen ofizioz. Baina laster, artista bihurtu zen, eta ikuspegi horretatik sartu zen sorkuntzaren hainbat lurraldetara: zinemara, diseinura, baita arkitekturara ere.

Diseinu industrialari dagokionez, Buenos Airesen egin zituen lehen urratsak, 1940ko hamarkada bukaeran, Huergo ikastetxean ikasi baitzuen, Suitzako Nestlé multinazionalarentzat ilustratzaile izan aurretik. Han ikasi zituen perspektibaren, delineazioaren eta proiekzioaren oinarriak, gero margolanetan eta eskulturan erabili zituenak. Diseinuaren logika hori da Basterretxearen arrasto berezi eta nahasezina, beti izpiritu espresionistarekin eta humanistarekin uztartu zuena.

1957an, Equipo 57 taldean sartu zen eta espazio-interaktibitatearen oinarriei buruz ikertu zuen. Jorge Oteizarekin batera, Juan Huarte industrialari eta mezenasaren Madrilgo etxebizitza apaindu zuen; eta, 1958an, H Muebles altzari moderno enpresa berriarentzat diseinatzen hasi zen. Bertan, beste hainbat diseinatzailerekin topo egin zuen; besteren artean, Gregorio Vicente Cortés Huarteren konfiantzako teknikari eta diseinatzailearekin.

Katalogoko lehen altzariak Basterretxeari diseinarazi zizkioten; aldi berean, 1958ko Bruselako Nazioarteko Erakusketaren Ramón Vázquez Molezún eta José Antonio Corrales arkitektoen Espainiako Pabiloirako altzariak ekoitzi zituzten. Basterretxeak H Muebles enpresarentzat sortutako altzariek metalezko egitura zuten, mekano hodi batzuekin lotua eta jarleku bigunei eusten ziena. Mahai apalak ere marraztu zituen, zurezkoak ala berinazkoak, zain metaliko asimetrikodunak. Bere altzari originalenetako baten lehen bertsioa H Muebles enpresarentzat diseinatu zuen: Diván H.

Nestor Basterretxea eta Jorge Oteiza Sabino Arana Fundazioaren maketarekin eta ‘Cubos abiertos, espacios interiores, retenciones de luz’ eskulturarekin, 1979. © J. García Koch / Jorge Oteiza museoaren artxiboa
Espiral altzarien iragarki-argazkia, 60 hamarkada. © Irungo udal artxiboa

Madrilgo esperientziaren eta arkitekto eta diseinatzaile askorekin izan zuen hurbileko harremanaren ondorioz —eta Oteizak erakatsi zion teoriari esker— Bauhaus eskolak sustatzen zuen arteen integrazioaren eredutik hurbildu zen. Altzariak, ingurunea, apainketa eta artea uztartzeko erabateko erraztasuna eta gustu ona zituen. 1950eko hamarkada bukaeran, Irungo etxe-tailer estreinatu berrian finkatu zenean, ohartu zen euskal etxeetan altzari modernorik (hau da, hodi edo zur biribildudunik) ez zegoela.

Beraz, industria eta adimena harremanetan jartzen hasi zen, eta horrela hasi zen etxeko giroaren modernizazioaren historia. Irunen, Aguirre dastaketa aretoaren interiorismoa bere gain hartu zuen, eta, 1961ean, Espiral izeneko Donostiako saltegi berrian sartu zen, bazkide. Denda horren helburua Espainiako estatuko altzariak eta altzari inportatuak saltzea zen, eta apainketa eta interiorismo proiektuetarako bulego gisa ere erabiltzen zuten. Espiralek bere altzari batzuk ere ekoitzi zituen, zur kontratxapatu kurbatuzkoak; adibidez, enberozko ala sipozko aulkia eta bere mahai osagarria, edota zurezko mahai txiki soil batzuk.

Espiral enpresak sortutako altzarietan, inspirazio nordikoak, soiltasunak eta Japoniako horizontaltasunaren zaletasunak bat egiten zuten. Etxeetan azken joeretako altzariak nahi zituen nornahirentzat, Espiral erreferentziazko gune bihurtu zen. Hiriko intelligentsia kultural eta intelektuala ere bertan elkartzen hasi zen. Espiralen ekoizpen berezienetako bat xake jokoa izan zen, fitxak atxikitzeko kutxaduna. Basterretxea lehenagoko ideiak berrinterpretatzen hasi zen; hala, Diván H dibanari prototipo berria sortu zion, eta berantago hirugarren bertsio bat, Biok-entzat. Obsesio horrek erakusten du artistak bere diseinuentzat zuen atxikimendua.

Divan H, Biok, 1965. © Irungo udal artxiboa
Xake-taula eta piezak, 1967. © Irungo udal artxiboa

“Bioken, bilakaera garbi bat izan zuten: aurretik ikusten zen soiltasuna utzi, eta forma organiko biribilagoak, beroagoak, pop-agoak bilatzen hasi ziren.”

Espiraleko irabaziek gora egin zuten; eta, aldi berean, Basterretxea Biok enpresan “modelo esklusiboen diseinatzaile” gisa lanean hasi zen. Irunen sortu berri zen enpresa txikiak altzariak ekoizten eta saltzen zituen, eta Basterretxea 1965ean bazkideetan sartu zen. Espiral eta Biok bi enpresa bereizi ziren, baina bazkide ber batzuk izateak lotzen zituen: bi enpresen arteko sorkuntza-haria diseinatzailea zen. Espiral Irunen diseinatzen eta ekoizten ziren altzarien lehen salmenta gune bihurtu zen.

Biok enpresan, Basterretxeak indar sortzailea osoki garatu zuen, teknikariekin eta langileekin lankidetza estuan. Eraikuntzarako, ebanisteria eta mihiztatze teknika konplexuak erabiltzen zituzten, eta Afrikako zurak era nobleagoan erabiltzen hasi ziren. Bioken, bilakaera garbi bat izan zuten: aurretik ikusten zen soiltasuna utzi, eta forma organiko biribilagoak, beroagoak, pop-agoak bilatzen hasi ziren. Hala, arrazionalismoaren soiltasun monotonotik ateratzen saiatu ziren, funtzionaltasuna eta erosotasuna uztartzen zituzten goi mailako altzariak sortzeko. Garai hartan, Domus eta Casabella Italiako aldizkariek iraultza domestikoa abiarazi zuten; aldizkari horiek, hain zuzen, Basterretxeak astero jasotzen zituen etxean.

Erreferentzia mundu horrek bertakotasunaren zaletasunarekin bat egin zuen. Biokeko altzariek kostaldeko herrien izenak dituzte: Orio, Zumaia, Getaria… Bermeo bulegoko mahai sendoak branka edo kai-muturra ekartzen du gogora, eta artistak zirkuluetatik eta zirkuluerdietatik abiatuz sortutako eskultura askoren antza du. Artistak translazio bat abiatu zuen, naturatik artera eta diseinu industrialera: kurbaren dinamismoa, handituz doan espirala, uhinen forma aldakorra… Garai horretan nabarmentzen dena Basterretxeak euskal nortasunaren eta kulturaren alde izan zuen konpromisoa da. Hain zuzen, Biok-eko aldi emankorrena Frankismoaren garaiko euskal kulturaren mugarri izan zen Ama Lur (1968) filmarekin batera gertatu zen.

Néstor Basterretxea, Julio Amóstegui eta Fernando Larruquert ‘Ama Lur’ pelikularen filmaketan, 1965. José Julián Bakedanoren bildumako argazkia

Oso denbora gutxian, Biok Europako diseinu feria garrantzitsuenetan agertzen hasi zen; esaterako, Koloniakoan. 1968an, Basterretxeak bere diseinu berezi eta pertsonalenaren bi aldaera diseinatu zituen. Kurpilla besaulkia Basterretxearen ideia estilistiko guztiak laburbiltzen dituen manifestu estetikoa izan zen. Altzari horrek kanp ukitua du: beso-euskarrietan sixties-etako diseinu onenen antzeko kontrakurba du. Urte berean, Biokek “BK sistema” merkaturatu zuen: etxerako eta bulegorako altzari modular bilduma.

Néstor Basterretxea Biok altzari-enpresako langileekin, Irun, 1960ko hamarkada. © Basterretxea familia

Gerora, Basterretxea hainbat prototipo aitzindariren maketa txikiak, argazkiak eta display-ak zirriborratzen hasi zen, begirada beti gerora emana. Hori izan zuen azken lekukotasuna diseinuaren munduan. Ekoizpen estandarizatuak artistari adierazmena oztopatu zion, eta Biok-etik urruntzen hasi zen.

Horrela bukatu zen diseinu industrialean izan zuen hamar bat urteko ibilbidea. Aldi hori nahikoa izan zen, hala ere, Nestor Basterretxea Espainiako estatuko diseinatzaile ohargarri eta euskal diseinu modernoaren bide-urratzaile bihurtzeko.

Gipuzkoako oihanean, etxola txikiaren itzal handia

Posted on by eki

Gipuzkoako oihanean, etxola txikiaren itzal handia

Hitzak: Nahia Zubeldia / Argazkiak: Biderbost Photo
FB
PN
X

Share 

Aralarko bihotzean, Bilboko Babelstudio estudioko arkitektoek asmo handiko zaharberritze proiektua eraman dute: 20m2-ko tresna biltegitxoa etxola atsegin bihurtzea.

Ideia handiak eremu txiki(-txiki)etan gauzatzea, ez ote da etorkizuneko arkitekturaren erronka nagusia?

Azken urteotan, natura betean dauden etxola txikien irudiak nonahi loratzen dira, sare sozial, blog eta aldizkarietan. Informazioz, jendez eta presioz gainezka ari zaigun mundu honetan, batzuentzat, natura-beharra gose gorri bilakatu da. Premia horrek eraman zuen etxolaren jabe den bikote bilbotarra Andrea García, Michael Schmidt eta Andrea Emmanuelen bulegora, hots, Babelstudio arkitekto estudiora.

Gipuzkoako bihotzean, Aralarko oihanean, tresna-biltegi txiki bat zuten, eta asteburuetarako pausa leku bihurtu nahi zuten, bertan eskulanak egiteko, mendi ibilaldien ondotik atseden hartzeko, baita gaua pasatzeko ere. Babelstudiok sortu basetxea eremu txikien arkitekturak eskatzen duen buru-argitasunaren adibide zoragarria da.

“Hala, Babelstudioko langileek erne ibili behar izan dute, hutsunerik batere ez uzteko eta metro karratu bakoitza optimizatua izan dadin.”

Aspaldiko etxolaren arima oso eta sendo
“Eraikina oso hondatuta zegoen”, azaldu dute arkitektoek. “Egiturak egonkortasun arazoak zituen eta ez zen ez isolatua, ez irazgaitza”. Beraz, etxolaren egiturako ekaiak birpentsatu behar izan zituzten, baina hasierako forma eta bolumena atxikiz, araudia betetzeko gisan. 20 m2-ko etxola bizigarria behar zuten; ez handiagoa, ez txikiagoa. Erronka erakargarria zen: eremuak eta aurrekontuak beti behera doazen garai honetan, eraikin txikien arkitektura da sormenari eta asmamenari leku gehien ematen dien arkitektura arloa.

Hala, Babelstudioko langileek erne ibili behar izan dute, hutsunerik batere ez uzteko eta metro karratu bakoitza optimizatua izan dadin. Desafio horretan oinarrituz, neurri bereko bi eremu sortu dituzte: lehena egongela/logela goxoa da, tximinia inguruan antolatua eta berina-ate zabalez irekia, landareen artera murgildu ahal izateko. Bigarrenak bainugela lehor txikia eta zurgintza tailerra ditu, oihanera osoki zabal daitekeena, horma osoa hartzen dion atea baitu.

Ingurumenarekin bat
Beste arkitektura erronka bati ere buru egin behar izan diote, hori ere lehena bezain garaikidea: zaharberritzea, baina natura osoki errespetatuz. Horretarako, Babelstudioko sortzaileek erabaki dute bertako pinua erabiltzea, bai zolarako, bai habeetarako, baita barneko eta kanpoko paretetarako ere. Teilatua burdin xafla izurtuzkoa da. Itxura “gordin” hori modernizatzeko, hala ere, kanpoko inguru osoa beltzez tindatu diote. Kolore horrek inguruko naturarekin fusioa eta aldi berean kontrastea eragiten ditu.

Gipuzkoako oihaneko mini-etxola horrekin Babelstudiok erakusten du txikitasunean gauza handiagoak egin daitezkeela. Etorkizuna, errotik txikia?

Notox: lehen surf taula ekologikoak

Posted on by eki

Notox: Lehen surf taula ekologikoak

Hitzak: Naia Zubeldia / Argazkiak: Mito & Notox
FB
PN
X

Share 

Pierre Pomiers eta Benoît Rameix robotika enpresa batean lankide ziren, eta bereziki, surf zale amorratuak ziren.

Naturarekin egiazki dantzan
XXI. mende hasieran, surfaren aurpegi iluna argitara atera zen: naturaren bihotzean gertatu arren, ingurumenari kalte handia eragiten dio. Hala, 3 kg-ko taula egiteak 6 kg hondakin arriskutsu sortzen ditu, eta fabrikaziorako behar diren materialek batez beste 9 000 km-ko bidea egiten dute.

Pierre Pomiers eta Benoît Rameix robotika enpresa batean lankide ziren, eta bereziki, surf zale amorratuak ziren. Egoeraz ohartu zirenean, zerbait egin behar zela erabaki zuten.

Esan eta egin: 2006an, Angelun, Notox tailer berritzailea sortu zuten. Ahalegin guztiak egin zituzten ingurumena zaintzeko eta artisauen osasuna zaintzeko: zarata murriztu, airea tratatu, gai kutsakorrak iturritik xurgatu, azetonaren ordez disolbatzaile lurrunkorrak erabili eta hondakinak eta partikula finak bereizi.

Olatuetan aitzindari
2010ean, Notoxek liho zuntzezko lehen taula ekologikoa diseinatu zuen. Muinean, poliestireno birziklatua dakar, jatorri biologikoko epoxi erretxinaz estalia (%56 landare jatorrikoa). Hala, aztarna ekologiko txikiagoa du: materialak askoz hurbilagotik ekartzen dituzte (700 km) eta taula bakoitzak eragiten dituen 4 kg hondakinen %75 birziklatzen dira. Gainera, liho zuntzak taulari gaitasun bikainak bermatzen dizkio. Izan ere, oso arina izateaz gain, bibrazioak hobeto xurgatzen ditu..

Kortxozko taula baten leunketa

“Teknikotasuna, ardura ekologikoa eta neurrizko prezioak uztartuz, surfaren ikuspegi berri bat gorpuzten du Notoxek.”

Kortxoaren iraultza
2016an, hiru urtez ikertu ondoren, Notoxek surflari hasiberriak eta tartekoak ere bereganatu zituen, kortxozko taula bati esker. Materiala fidagarria da, kolpeei ongi aurre egiten die eta, irristagaitza denez, ez du argizari beharrik. Taula horrek ere arrakasta ederra izan zuen: egun, markaren ekoizpenaren %50 dagokio.

Handitzen, handitzen
Notoxen sorkuntzak azoka askotan agertzen dira; 2015ean, esaterako, Milango erakusketa unibertsalak nazioartean ikusgarritasun handia eman zion. Egun, enpresak salmenten %20 esportatzen du, eta Australian lizentziapeko tailer bat sortzeko asmoa du.
Teknikotasuna, ardura ekologikoa eta neurrizko prezioak uztartuz, surfaren ikuspegi berri bat gorpuzten du Notoxek. Zaletasuna eta ingurumenaren errespetua taula berean ezarri ditu surfean.

Hemendik liburua: Euskal Herriko 50 objektu ikonikoren istorioak

B.Lux lanparak: Ideia argitsu eta anizkunak

Posted on by eki

B.Lux lanparak: Ideia argitsu eta anizkunak

Hitzak: Naia Zubeldia / Argazkiak: B.Lux
FB
PN
X

Share 

B.Lux argi enpresa Markinan sortu zen  1979an. Hastapenetik aitzindaria izan zen, testuinguru industrialean altzairugintza eta makina-tresnak baitziren nagusi.

Jatorritik beretik izan zuen jarrera berritzailea, eta tokiko fabrikazioa, diseinu paregabea eta nazioarterako soa uztartzeko gai izan zen. Betidanik, B.Lux enpresak bertako eta kalitatezko ekoizpenak izan ditu ardatz. Hamar urtean ekoizpena bikoiztu duen Gizaburuagako lantegian egiten dituzte moldatze, soldatze, pintatze eta muntaketa lanak.

Inguruetako herrietan kokatutako hainbat ekoizpen unitatek ere lanean parte hartzen dute, metalaren enbutizioa, bozelketa eta plastiko injekzioa eginez. Hala, enpresa asko eta askok ekoizpena Asiara deslokalizatzen zuten bitartean, B.lux ekoizpen osoa herrian gauzatzera tematu zen.

Guillermo Capdevilla Euskal Herriko lehen diseinatzaileetakoa, Bilboko DZ Diseinu zentroan, lankide talde batekin – 1985
Belux System bildumaren lehen katalogoaren azala – 1980

Estrategiaren muinean, diseinua
B.Luxen zutabeetako bat diseinua izan da beti. Hastapenetik, diseinatzaile bikainekin elkarlanean aritu da. 1980ko hamarkadan, Guillermo Capdevilla, Euskal Herriko diseinu industrialeko aitzindariak zabaldu zuen bidea, B.Lux-en nortasuna luzerako markatuko zuten sorkuntza berritzaileekin.

Diseinuko beste itzal handiko izen batzuk etorri ziren gibeletik; besteak beste, Jorge Pensi, Miguel Ángel Ciganda edota, berrikiago, David Abad, Stone Designs eta Tim Brauns. Horiek guziek, enpresaren babesarekin, argi intenporalak sortu zituzten, eta nazioarteko hainbat sari jaso.

Arkitektura eta kanporako proiektuak
2001etik, B.Lux enpresak arkitektura proiektu handietako argiztapen sistemak garatzen ditu, Frank O. Gehry, Patxi Mangado edota Dominique Perraultekin batera, besteak beste. Aldi berean, kanpoko argiztapenerako modeloak ere proposatzen ditu; horietako batzuek, Jon Santacoloma Kanpazar lanparak, adibidez, nazioarteko diseinu sariak jaso dituzte.

Guillermo Capdevillak 1979an diseinatutako Belux system bilduma 2019an berrargitaratua izan zen.
Aspen bilduma (Werner Aisslinger): Bi pantailako lanparak, partez argi zuzena baina zabal eta dotorea sortzen dutenak.
Belux system (Guillermo Capdevilla, 1979): lanpa artikulatu bilduma, denboran zehar zaharkitu ez eta 2019an berrargitaratu zena.

“Egun, B.Lux mundu zabaleko berrogeita hamar herrialde ingurura hedatu da”

Nazioartean erreferentzia
Egun, B.Lux mundu zabaleko berrogeita hamar herrialde ingurura hedatu da, baitaki bertako trebeziak eta munduko merkatua uztartzen. Euskal trebezia industrialak eta bertako eta mundu zabaleko diseinatzaile bikainak bateratuz, familia enpresa zena diseinuko argien alorreko erreferentzia bilakatu da.

Hemendik liburua: Euskal Herriko 50 objektu ikonikoren istorioak

Orbea, armetatik bizikletara

Posted on by eki

Orbea, armetatik bizikletara

Hitzak: Naia Zubeldia / Argazkiak: Orbea
FB
PN
X

Share 

Orbea Hermanos enpresa 1840an sortu zen, Eibarren, garaian armagintza oso garatuta zegoen eskualdean.

Orbea Hermanos-en jatorrizko entseina, enpresaren inizialak daramatzana. Mundu osoko arma ugaritan grabatua da.

Bi gurpileko bihurgunea
1926an, enpresak bihurgune erradikala hartu zuen, itzaletik argira, armetatik bizikletetara. Joera Eibarren zabaldu zen: armagintzaren bihotz historikoa zena bizikleta fabrikazioaren gune nagusi bihurtu zen. Orbea baino lehen, BH izan zen trantsizio horretan aitzindaria, 1923an. Orbeak, aldiz, jarduera bitan zatitu zuen: Orbea y Compañia Eibarren gelditu zen, eta bizikletetara dedikatu; Hijos de Orbea, aldiz, Gasteizen kokatu zen, eta kartutxoak ekoizten segitu zuen.

Aldi berean, txirrindularitza asko garatu zen inguruetan. 1910ean, Eibarren, Eibar-Elgoibar-Eibar lasterketa antolatu zuten lehen adiz; hots, Espainiako lehen itzulia baino 25 urte lehenago.

Bi gurpileko bihurgunea
1926an, enpresak bihurgune erradikala hartu zuen, itzaletik argira, armetatik bizikletetara. Joera Eibarren zabaldu zen: armagintzaren bihotz historikoa zena bizikleta fabrikazioaren gune nagusi bihurtu zen. Orbea baino lehen, BH izan zen trantsizio horretan aitzindaria, 1923an. Orbeak, aldiz, jarduera bitan zatitu zuen: Orbea y Compañia Eibarren gelditu zen, eta bizikletetara dedikatu; Hijos de Orbea, aldiz, Gasteizen kokatu zen, eta kartutxoak ekoizten segitu zuen.

Aldi berean, txirrindularitza asko garatu zen inguruetan. 1910ean, Eibarren, Eibar-Elgoibar-Eibar lasterketa antolatu zuten lehen adiz; hots, Espainiako lehen itzulia baino 25 urte lehenago.

“Eskualdean bizikleta zale asko zirenez, jarduera ongi garatu zen”

Kooperatiba hauspo
Abiada arrakastatsua izan arren, 1960ko hamarkadan Orbeak krisi bat bizi izan zuen. 1969an, galbidean zegoen. Enpresako langileek salbatu zuten, berreskuratu eta kooperatiba bihurtuz. Eredu horri esker, abiadura aldatu ahal izan zuten. 1975ean, lantegia Mallabiara mugitu zen, eta txirrindularitza profesionalean are gehiago inplikatu zen, bere taldea sortuz.

Berrikuntza beti xede
Geroztik, Orbeak maldan gora segitu du. Orain, orotariko bizikletak ekoizten ditu: lasterketarakoak, mendikoak, triatloirakoak eta hirikoak, baita bizikleta elektrikoak, kaskoak eta beste hainbat osagarri ere. Arlo bakoitzean, markak bizikleta pertsonalizagarriak proposatzen ditu. Orca, esaterako, bideko bizikleta arin-arina da; kableatu integratua eta 833 g-ko koadroa ditu. Modelo hori teknikotasunaren eta dotoretasunaren arteko orekaren adibide ezin hobea da.

Munduaren zela gainean
Orbeak mundu osoan ditu adarrak (Estatu Batuetan, Frantzian, Alemanian, Australian etab.), eta txirrinduen arloko eragile saihestezina da. Egiten duen guztia Mallabian diseinatzen segitzen du, trebetasuna eta berrikuntza uztartuz, beti gailur berriak helburu.

Hemendik liburua: Euskal Herriko 50 objektu ikonikoren istorioak

Sancheski, europako lehen skate-a

Posted on by joseba

Sancheski, europalo lehen skate-a

Hitzak: Naia Zubeldia / Argazkiak: Mito
FB
PN
X

Share 

Sancheski euskal gurpildun taulatxoak ez du Atlantikoaz beste aldeko lagunen jelos izaterik. Familia irundar baten eskutik, irristatze kirolen uhina hiriraino ekarri zuen.

1964an, surf taulak Euskal Herriko kostaldeko hondartzetan asko zabaltzen ari zirela, beste taula mota bat iritsi zen Biarritzeko aireportura. Roll-surf edo espaloietan surfatzeko taula Kaliforniatik etorri zen, eskualdeko hiri guneak ezagutzera. Zaleei uhinik gabeko egunetan ere irristatzeko aukera eman zien. Iraultzatxo bat bidean zen.

Elurretik asfaltora
Gertakariak irungo familia bati berehala piztu zion arreta. Sancheztarrek eski eta kirol ekipamendu enpresa zuten, 1934tik, eta gero eta gehiago kostatzen ari zitzaien produktuak saltzea, Frantziako eta Austriako marken lehia zela-eta. 1966an, aitak jarduera aniztea erabaki zuen. Sancheskik tresnak egokitu zituen, malda elurtuetatik at hiriko patarretan behera ere lerra zitezkeen taulak diseinatzeko.

Baina jarduera berria sustatu beharra zegoen, Europan hastapenetan baizik ez baitzen. Sanchez anaiek Sancheski Team sortu zuten eta Espainian eta Frantzian barna ibili ziren, ikastetxeetan eta hartu nahi zituzten beste hainbat egituratan skate erakustaldiak proposatzen.

Europan aitzindari
Europako lehen irristailu marka sortu zen. Skateboard modelo guztiak gai berez eginak ziren: zur trinkozko oinarri bati ardatz bat eta patin gurpilak itsasten zizkioten. Gerora, kontratxapatu arkutuzko eta beira-zuntzezko taulak iritsi ziren, baita polietilenozkoak ere, “top naranja” modeloa kasu. Modelo hori laster erreferentzia bihurtu zen, 1970eko hamarkadan, izena aldatu eta El Sancheski deitzeraino.

Sancheski team, skate erakustaldi batean – 1978

“Kontinenteko lehen skateparkea Donibane Lohizunen eraiki zuten, 1977an.”

Fama ziztu bizian gora
Berandu gabe, taulari hobekuntza teknikoak gehitu zizkioten; adibidez, 1973an, uretanozko gurpilak. Benetako iraultza izan zen. Iraunkorragoa izateaz gain, bideari hobe eusten zion; horri esker, skate fenomenoak bat-batean gora egin zuen, eta nazioarteko bihurtu zen. Euskal Herritik Europa osora zabaldu zen lehenik. Kontinenteko lehen skateparkea Donibane Lohizuneko Erromardie auzoan eraiki zuten, 1977an. Ondotik, Getxon, Gernikan eta beste herri askotan ere eraiki zituzten, skate zaleak erakartzeko.

Sancheski tokiko beste marka askoren inspirazio iturri izan da. Eta sancheztarren belaunaldi berriari esker, enpresak beti taula hobeak eta berritzaileagoak sortzen ditu. Azken sorkuntza surf-skatea da. Markaren berrogeita hamargarren urteurrenaren karietara aurkeztu zuten, 2016an. Ardatz malguagoa duenez, horren gainean, surfean egiten diren figuren antzekoak hirian egin daitezke. Sancheztarrentzat, beraz, badirudi itsasoko urak ez direla handiegiak.

Hemendik liburua: Euskal Herriko 50 objektu ikonikoren istorioak

Owantshoozi, sorkuntza ala hil!

Posted on by joseba

OWANTSHOOZI

Play Video
Hitzak: Nahia Zubeldia / Bideoa: Mito & Iker Treviño /
Argazkiak: Owantshoozi
FB
PN
X

Share 

Sorkuntza ala hil!

Juanak Parisko joskintzaren sindikatu ganberaren eskolan ikasi zuen, eta Ddidduek, aldiz, Herbeheretako Eindhoven diseinu eskolan. Elkarrekin sortu markaren izenaren bila hasi zirelarik, hiztegi osoa A-tik Z-ra iretsi eta gustuko izen bakar bat ez atzemanik, hala atera omen zitzaion Ddiddueri: “Owantshoozi!”; hots, “futxo!”, “kontxo!”. Eta harridura interjekzio hori atxiki. Ongi doakie, Owantshooziren lanak harridura eragiten baitu. Haatik, ez dute harridura besteei sentiarazteko sortzen, haiek sentitzeko baizik, harridura haurren gisan sentitzen segitzeko.

Hala, Juana eta Ddiddue, anai-arrebak baino gehiago, seme-alabak dira; begiak haurren ñirñirraz oraino beteak dituzten seme-alabak: aita kulturazalearenak eta ama modazalearenak; Urdiñarbeko tailerra duten lekuan epizeria zuen amañirenak; eta, nola ez, Xiberoarenak. Baina ez dira sekula modako mitologia folklorista horretara lerratzen. Errotik modernoak dira, eta erroetatik dira modernoak. Euskal mitologia nonahi ikusten, entzuten eta sentitzen dute, azalean josia dute, eta kauteren pertz zaharretik ur aitzindaria isurarazten dakite. Haien maskaradako kauterari bezala, euskal tradizioari azalean pop kultura tatuatzen diote.

Diddue eta Juanarentzat, ekaiak dira jaun eta jabe.

Hasteko, argi dute hierarkiarik ez dagoela ekaien artean: urreak bezainbat balio du kautxuak, zilarrak bezainbat harriak. Balioa ez baitu ekaiak egiten, ematen zaion soak baizik. Begiak eta beharriak zut, ekaien mintzoa entzuten dute.
– Zer izan nahi duzue?
– Kasketa!, kautxuzko botak.
– Zakua!, paraxuta oihalak.
– Txori-etxola!, zolako lauzak.
– Owantshoozi! Badela lana? Badugu plana.

 

Eta plana beti gauzatzen, ofiziale zintzoen gisan, orratzak eta aizturrak harturik. Haiek baitute den-dena egiten, hastetik buru, diseinutik josketara, hondakindegitik dendako apaletara. Ddiddue eta Juanak ur-lasterrak petik goiti hartzen dituzte: dena botatzen den kontsumo gizarte honetan, eskuen artetik pasatzen zaien oro berreskuratzeko prest dira, bizi berri bat emateko. Hala, kasketa bakar batean bota bat, traktore errotetako aire ganbera eta paraxuta oihala sarrarazten dakite. Halaber, RATP garraio-konpainiako zolak egiteko kautxuaz xoriendako etxolak sortu dituzte, eta ekaia gure oinpetik zerura iganarazi.

Paraxuta-oihala bezain arin
Juanak eta Ddidduek egiten duten oro ongi pentsatua dute. Baina umoreari leku hauta ematen diote; izan ere, haientzat, egiazko zintzotasuna erokeria ez galtzean datza. Ikus, adibidez, haien azken sorkuntza: lau elementuak, ura, lurra, haizea eta sua, kuxinetan bildu dituzte, oihal berreskuratuak hari josizko marrazki konplexu eta ederrez apainduz. Baina marrazki dotoreei hurbilagotik so eginez, airea puzkerra dela ageri da, eta ura, emazte baten baginako isuri joria.

Umorearen ausardia horrek are gehiago aberasten du Owantshooziren lana, irakurketa geruza bat gehituz. Anai-arreben xumetasuna ere agerian ematen du: ez dute erantzunak emateko sortzen, galdera gehiago eragiteko baizik. Eta bezeroa ez da, haientzat, hartzaile hutsa; aktoreak, eragileak nahi dituzte parean. Txori-etxolak, adibidez, puzzleak bezala sortu dituzte, norberak etxean muntatzeko gisan, ez abisarik ez kolarik gabe. Hala, sortzearen zirrararen parte bat erosleari utzi diote diseinatzaile eskuzabalek.

Apainduretatik dekorazioetara
Amañiri erran baliote, haren epizerian sortu zazpi txapeli esker, Chanelen sari bat eskuratuko zutela, “alajinkoa!” batez erantzunen zien, hain segur (hots, “owantshoozi!”-ren garai bateko sinonimoaz). Chanel ez aski, eta Hermès saria ere berenganatu zuten, edergailu arin eta finak sortuz. Nornahik ez du Frantziako goi mailako joskintzako sariak eskuraturik espantuka aritzeko parada!

Baina Juana eta Ddidduek ez zuten ahoa berotu, ez zitzaien burua hanpatu. Ez bat ez bi, lanari lotu zatzaizkion, berriz ere. Sariek ireki bideak sortzen segitzeko baliatu zituzten, Chaneleko tailer batzuekin lanean aritzeko, maxina berriak ezagutu eta berenganatzeko. Hori baita Owantshooziren lema eta eguneroko akuilua: “sorkuntza ala hil!”

Fournier kartak: hordago eta kanta

Posted on by joseba

Fournier kartak: hordago eta kanta

Hitzak: Naia Zubeldia / Argazkiak: Mito
FB
PN
X

Share 

Lehen Mus partidak Gizpukoaren bihotzean iragan ziren. Euskal pokerrari XVIII. mendeaz geroztik egiten zaio erreferentzia.

Larramendi aitak, adibidez, honela idatzi zuen 1756an, Corografía o descripción general de la muy noble y leal Provincia de Guipúzcoa liburuan : “Mus. Horrela deitzen diote karta-joko oso jostagarri eta euskaldun-euskaldunari”. Partidetan erabiltzen diren hitzak ez dira ordutik aldatu, eta euskarazkoak dira denak: hordago, enbido, eduki eta abar.

Heraclio Fournier (1849-1916)
Gasteizko Fournier fabrika, XIX. mende bukaeran

Heraclio Fournier : kartetan errege
Heraclio Fournier inprimatzaile frantses familia batekoa zen. 19 urterekin, 1870ean, Gasteizen litografia tailerra zabaltzea erabaki zuen. Zazpi urte geroago, Diaz de Olano margolariari eta hiriko arte eskolako irakasleari Vitoria jokorako marrazkiak egin zitzaten eskatu zien. Oharkabean, Fournierrek “baraja española” ere esaten zaion grafismo harrigarriko karta-jokoaren oinarria sortu zuen.

40 kartako jokoa Mus jokalariek berehala berenganatu zuen. Grafismo zainduko kartak herri tradizioari hertsiki lotu zitzaizkion. 1889an, Parisko Erakusketa Unibertsalean saritu zuten.

Mus partida – Ramiro Arrue (1892-1971) – Baionako Euskal Museoa

Munduko lau haizeetara
Fournier karten arrakasta ez zen Musera mugatu. Marka etengabe hazi zen, eta aniztu, merkatu berriak bereganatzeraino. 1986an, Naipes Heraclio Fournier SA eta The United States Playing Card Company enpresek bat egin zuten, eta joko karten merkatuko munduko lider bilakatu.

Fournier enpresaren logotipo zaharra, bere lantegiarekin Gasteizen.

“Nazioartean hedatuta ere, Fournierrek erroak ez zituen saldu.”

Orain ere, kartak Araban ekoizten dituzte, eta mundu osoko kasinoak elikatzen. Euskal diasporari esker, mundu zabaleko Mus txapelketetan ibiltzen dira dantzan, Buenos Airestik Vancouverrera eta Sydneyra.

Fournier kartak trebezia paregabe baten ikur dira. Mendetako tradizioa iraunarazten dute eta, aldi berean, munduko merkatuari egokitzen dakite. Partida aspaldi hasi bazen, ez da bukatzekotan, ezta gutiagorik ere.

Hemendik liburua: Euskal Herriko 50 objektu ikonikoren istorioak

Loreak mendian gabardina: euskal loreak mundu zabalera

Posted on by eki

Loreak mendian gabardina: euskal loreak mundu zabalera

Hitzak: Nahia Zubeldia / Argazkiak: Loreak Mendian
FB
PN
X

Share 

1992an, Xabi Zirikiain donostiarra sorterrira itzuli zen, mekanikako ingeniaritza ikasketak bukatu eta urte sabatikoa Atlantikoan gaindi eta Indian iragan ondoren.

Esperientzia horiek gogoberoturik, gipuzkoar gaztea Loreak Mendian hitzak zeramatzaten nikiak diseinatzen hasi zen. 1995ean, Victor Serna lagunarekin, Donostiako portuan saltegitxo bat irekitzea erabaki zuen. Xabik jantziak marrazten zituen, eta Victorrek, berriz, saltzen. Haien markan, estilo hiritarra eta naturarekiko hurbiltasuna uztartu zituzten.

Donostiako portuko saltegi historikoa.

Mendian zein hirian nagusi
Euskal Herrian, laster bihurtu zen Loreak Mendian saihestezin. Euskal hiritar gazte guztiei ikusten zitzaizkien soinean lore handiz apaindutako jertse txanodunak; bai hegoaldean, bai iparraldean. Markak jantzi unisexak proposatzen zituen, uneko kultur edo jendarte gertakarietan inspiratuak. 2011n, enpresak hamabi saltoki eta hirurogei langile zituen.

Estilo mudantza
2015ean, Loreak Mendian markak norabidea aldatu zuen. Surfwear eta streetwear arteko estiloa utzi, eta bilduma sofistikatuagoak sortu zituen. Estiloa grafikoa eta dotorea bihurtu zen, baina jatorrizko balioei uko egin gabe: sormen ahalmena, lurraldeko sustraiak eta unibertsaltasuna zaintzen segitu zuen. Nonbait, marka helduarora iritsi zen; eta Ura gabardina bilakaera horren adierazle ezin hobea da.

“Kolore neutroetan ala elektrikoetan egindako gabardina markaren funtsezko produktu bihurtu zen”

Iturri zaharretik Ura gabardina
Euskal Herriko klima euritsuak inspiratu zuen Ura gabardina. Grafismo dotore eta minimalistako jantzia Britainiako kotoi txirikordatuzko ehun iragazgaitzezkoa da, eta urari sartzea eragotzi arren, ez ditu euritakoek izan ohi dituzten dirdira eta busti itxura. Kolore neutroetan ala elektrikoetan egindako gabardina markaren funtsezko produktu bihurtu zen, eta hala segitzen du orain ere.

Lau haizeetara
Gaur egun, Loreak Mendian markak nazioartean ere lekua egin du eta talde handiengana hurbildu da. Hala, 2019an, Ternuarekin bat egin zuen; azken hori kirol ehun eta ekipamenduetan berezitua da, eta mundu zabalean kontzientzia ekologikoa hedatzera ahalegintzen da. Loreak Mendian 50 herrialdetan dago orain, eta segitzen du erroetatik edanez adarrak luzatzen.

Hemendik liburua: Euskal Herriko 50 objektu ikonikoren istorioak