Category: Jendea & Sormena

Miren Arzalluz, joan ez dena ezin da itzuli

Posted on by eki

Miren Arzalluz:

Joan ez dena ezin da itzuli

Hitzak: Oier Aranzabal Argazkiak: Guggenheim & James Weston
FB
PN
X

Share 

“Revolution is the harmony of form and color and everything exists, and moves, under only one law = life”

– Frida Kalho

Artea maite du Miren Arzalluzek. Deustuko Unibertsitatean Historia lizentziatura amaitu ostean, Artearen Historia ikasi zuen The Courtauld unibertsitatean, Londresen. Eta bizitza osoa igaro du mugimenduan, bidaia etengabean, arteari eta kulturari korapilatuta. Balentziaga Museoko bildumaren arduraduna izan zen eta urtebetez Etxepare Euskal Institutuko zuzendari lanak egin ostean, 2018an Parisko Palais Galliera Modaren museoko zuzendari izendatu zuten. Zazpi urteren ostean Euskal Herrira itzuli da Bilboko Guggenheim Museoko zuzendari izateko erronkarekin. Tira, itzuli idatzi dugu, baina, egiari zor, inoiz alde egin ez duenak ezin du itzuli.

Arzalluzena Euskal Herritik mundurako begirada zabala eta anitza da, kultura gizartea hezurmamitzen duen oihal baten gisa ulertzen duena. Izan Balentziagak diseinatutako soinekoarena edo mundu berri bat irudikatu nahi duen mihisearena. Antonio Gezala margolari bilbotarrarena, Frida Kalhorena edo Guggenheimeko zuzendari gisa aurkeztu duen Vito Acconci eta Sergio Pregoren YOU erakusketarena (2025eko irailera arte erakusgai). Hizkuntza bat da funtsean, komunikatzeko, galderak egiteko, eta batzuetan, erantzunak aurkitzeko.

Parisko Modaren Museoan jantzien bidezko kontakizun intimoak azaleratzen jakin zuen: iraultza, identitate eta ametsen mataza korapilatsuan. Balentziaga eta Chanel, Dior eta Margiela, testuren, silueten eta espazioaren bidez hitz egiten duten artistak. Arzalluzek badaki artea eta gizatasuna uztartzen. Badaki euskal herritarra izatea eta mundutarra izatea txanpon beraren bi alde direla. Eta arte garaikidean erreferente izateaz gainera, euskal arte eszenarekin harremanak sendotzeko asmoarekin heldu dio Bilboko Guggenheim Museoko gidaritzari.

Miren Arzalluzek elkarrekin errimatzen ditu artea eta gizartea, iragana eta etorkizuna, tokikoa eta Mundukoa. Elkar josita.

AEBen eta Europaren arteko harremanek garai makurrak bizi dituzten honetan, berebiziko garrantzia du Guggenheim Museoak New York, Bilbao eta Venezia artean eraikitako zubiak. “Pentsatu nahi dut Kultura badela askatasun apur bat ematen digun esparrua. Nabarmena da testuinguru politikoak berebiziko eragina izango duela estatu batuetako erakunde kulturaletan”, azpimarratu du Arzalluzek. Une beltzetan geratzen da inoiz baino argiago kulturak eta berau osatzen duten erakundeek jendartean betetzen duten ezinbesteko papera: “Kulturak eskaintzen digun aukeretako bat erresistentziarena da”, esan du.

Museoa ez baita enpresa bat, edo ez du enpresa gisa ulertzen Arzalluzek. Elkarrizketa etengabean dagoen organismo bizi bat bezala baizik. Elkarrekin errimatzen ditu artea eta gizartea, iragana eta etorkizuna, tokikoa eta Mundukoa. Elkar josita. “Kargua hartu berri dut. Hausnarketa fasean nago lantalde ezberdinekin, baina, laster partekatuko ditugu etorkizunerako ildo nagusiak”, azaldu du Arzalluzek, zuzendari bezala egin duen lehen aurkezpenean.

Ez da kasualitatea -ia poetikoa da- bere ibilbidea ehunetik ehunera moda, artea, kultura eta identitateari josia egotea. Guggenheim ez da helmuga, bide berrien abiapuntu bat baizik. Eta Arzalluz mugimenduan dago, beti bezala, bide berri baten hasieran.

Verde Prato, asaldatzaile goxoa

Posted on by eki

Verde Prato, asaldatzaile goxoa

Hitzak: Manuela Estel / Argazki ta bideoak: Verde Prato
FB
PN
X

Share 

Verde Prato proiektuarekin, Ana Arsuagak musika-mundu berezi eta sailkaezina eraiki du, baita Europa osoan gaindi ibilarazi ere.

2019ko arrats batez, Bilbon, Ana Arsuaga taula gainerako izen baten bila zebilen, presaka. Lehen aldiz bakarka jotzea onartu berri zuen, musika esperimental kontzertu baterako. Baina ez zuen egiazko izena erabili nahi. “Ez nuen nire lagun guztiak agertzerik nahi”, kontatu du. Beraz, izen lausoa nahi zuen, artistaz ezer salatzen ez duena: neska ala mutil, bakarlari ala talde izan zitekeena.

Orduan, irudi bat etorri zitzaion gogora. Tolosan, gurasoen etxeko paretan, betidanik, kartel zahar bat zegoen. Txikia zenean amak sortutako Verde Prato izeneko antzezlanarena zen. Gehiago pentsatu gabe, Anak ezizena hautatu zuen, eta ziztu bizian hasi zen hiru kantu sortzen.

Sei urte geroago, gaualdi horretarako inprobisatutako “Neskaren Kanta” kantua kasik 2 milioi entzunaldira iritsi da Spotifyn. Eta “Verde Prato” izena Europa osoko kontzertu areto eta jaialdietan agertzen da.

Hori da, hain zuzen, Verde Pratoren paradoxa: diskreziotik sortutako musika, baina ahots ahantzi ezin batek eramana. Proiektu parerik gabea, intimoan errotua bezain unibertsala.

Bide sailkaezina

Verde Pratoren musika estiloa definitzea ehun puntuko galdera da. Hark ere ez daki seguru; duda-mudan ibili ondotik, irribarre batean, honela laburbildu du: eklektikoa. Nola ez? Ana Arsuaga eklektikotasunean hazi baitzen.

Ama antzerki irakaslea zuen. Aita, etxe margolaria. Azken horrek eman zion liburuen eta musikaren zaletasuna. Izeba pianistek, aldiz, gazte-gazte eraman zuten teklatura. Arsuagatarrenean, artearen mila koloreak beti eta denetan daude.

Haurtzaroan, jada, Ana aparte sentitzen zen. Liburuak irensten zituen, filmak jatorrizko bertsioan nahiago zituen eta lagunen gustuetatik gero eta urrunago zegoen. “Tolosa txikia da. Erraza da ohiz kanpokoa izatea. Niri joateko gogoa eman zidan, beste zerbait ikustekoa.” Artea aterpe bihurtu zitzaion lehenik; eta, laster, bide.

Batxilergotik landa, Bilboko arte ederretan sartu zen; bi lagunekin, Serpiente hirukote libre eta zaratatsua sortu zuen. “Asko gozatzen genuen musika sortzen, emaitza bost axola zitzaigun.” Taldeak post-punkaren bertsio oso berezia esperimentatu zuen, Jayne Casey, Cate Le Bon eta Siouxie and the Banshees inspirazio iturri hartuta. “Neska taldea izateak dena aldatzen zuen. Espektatibarik ez. Helburu berezirik ez. Sortzeko gogoa soilik.”

Serpiente taldearen kontzertu batean ikusi zuen Jon Mantxi artistak, eta bakarka jotzera gonbidatu zuen. Horrela sortu zen Verde Prato. Gau hartan jo zituen hiru kantuekin, jada, mundu berezi eta anitzaren oinarriak jarri zituen: “Neskaren Kanta” erregetoi espektrala, “Mutilaren Kanta”, arao xarmagarria, eta “Galtzaundi”, elektro minimalistaren filtrotik pasatutako kantu herrikoia.

Jotzeko gonbidapenak berehala etorri zitzaizkion, eta nasaiki sortzen hasi zen. Kontzertuak etengabe eman zituen eta, ia oharkabean, Ana Arsuagak Verde Prato (eta euskara!) Tolosatik Pragara, Azoreetatik Londresera eraman zituen.

“Amak gero kontatu zion Verde Prato Giambattista Basileren ipuin baten izena zela. Istorio horretan, printzesak printzea salbatzen du.”

Taula gainean, obra oso eta aldarrikatzailea

Amak gero kontatu zion Verde Prato Giambattista Basileren ipuin baten izena zela. Istorio horretan, printzesak printzea salbatzen du. Ezin egokiagoa, hasiera beretik bere bide berezia marraztu zuen Anarentzat. Haren proposamen erradikalak bertsolarien, kantu liturgikoen eta performance garaikidearen urak nahasten ditu.

Hasi zen garaian, uhin artistiko berri batek Euskal Herria astintzen zuen jada, eta iturri horretatik ere asko edan zuen. Anak Mursego aipatu du, bereziki: “Biolontxeloa jotzen zuen, bukleak egiten zituen, elektronika gehitzen zien… Oso indartsua zen, berritzailea, markatu ninduen.” Anaren hirukotean, Serpiente taldean, dena zilegi zen. Beraz, zergatik ez sakondu esperimentazio gogo hori? “Pentsatu nuen: erregetoia egiteko gogoa badut, egingo dut. Flamenkoa gustatzen bazait, kantu batean sartuko dut.”

Verde Pratoren hari gorria minimalismoan datza. Eszenatokira bakarrik igotzen da, apainkeriarik ez laguntzailerik gabe, eta presentzia magnetikoa inposatzen du. Teklatu bat, looper bat, eta ahotz biluzi bat, muturreko espazioekin jolasean. Kasik ezer ez, eta, aldi berean, mundu oso bat.

Sormena berezkoa du, ia organikoa. Baina ez du ezer zoriaren esku uzten; ezta jantziak ere. Anak lagun moda-diseinatzaile batekin egiten du lan, silueta harrigarriak sortzeko. “Ez dut nahi kantuz ari den neska bat soilik agertzea. Jendeak proiektu oso bat sentitzea nahi dut. Zerbait teatrala, estetikoa. Ia plastikoa.”

Aldarrikapen politiko feminista ere eramaten du taula gainera. “Emakumea naiz eta bakarrik konposatzen dut, bakarrik igotzen naiz eszenatokira. Ikusle gisa, nik ere hori ikusteko gogoa nuen.” Euskararen aukera ez zen hain pentsatua izan hasieran. Normala zitzaion bere ama hizkuntzan idaztea. “Baina Europa osoan jendea nire hizkuntzan dantzan ikustea benetako ametsa da! Orain, aukera horrek garrantzi handia du niretzat.”

Goxotasuna aldarri

Verde Pratok “Bizitza Eztia” azken diskoa Erroman grabatu du, elektronika minimalistaren figura den Donato Dozzy ekoizlearekin. Italiaren itzalean, bere esperientzietatik abiatu da, dolce vitaren ideia berezia esploratzera.

“Baina goxotasun hori denentzako izan behar da. Bestela, ez da benetako dolce vita.” Izan ere, soinu elektroniko finen atzean, gai sendoak azaleratzen dira: mundu inklusiboagoaren beharra, askatasuna, feminismoa, emakumeen gaineko presio soziala.

Azken diskoa erabat bat dator Ana Arsuagak bere burua definitzeko azkenean aurkitu dituen hiru hitzekin: “Neska. Goxoa. Erradikala.”

Néstor Basterretxea, euskal diseinu modernoaren bide-urratzailea

Posted on by eki

Néstor Basterretxea, euskal diseinu modernoaren bide-urratzailea

Hitzak: Peio Aguirre / Argazkiak: Basterretxea familia, Irungo udal artxiboa
FB
PN
X

Share 

Néstor Basterretxea (Bermeo, 1924-Hondarribia, 2014) arkitektoa izan zen lehen ofizioz. Baina laster, artista bihurtu zen, eta ikuspegi horretatik sartu zen sorkuntzaren hainbat lurraldetara: zinemara, diseinura, baita arkitekturara ere.

Diseinu industrialari dagokionez, Buenos Airesen egin zituen lehen urratsak, 1940ko hamarkada bukaeran, Huergo ikastetxean ikasi baitzuen, Suitzako Nestlé multinazionalarentzat ilustratzaile izan aurretik. Han ikasi zituen perspektibaren, delineazioaren eta proiekzioaren oinarriak, gero margolanetan eta eskulturan erabili zituenak. Diseinuaren logika hori da Basterretxearen arrasto berezi eta nahasezina, beti izpiritu espresionistarekin eta humanistarekin uztartu zuena.

1957an, Equipo 57 taldean sartu zen eta espazio-interaktibitatearen oinarriei buruz ikertu zuen. Jorge Oteizarekin batera, Juan Huarte industrialari eta mezenasaren Madrilgo etxebizitza apaindu zuen; eta, 1958an, H Muebles altzari moderno enpresa berriarentzat diseinatzen hasi zen. Bertan, beste hainbat diseinatzailerekin topo egin zuen; besteren artean, Gregorio Vicente Cortés Huarteren konfiantzako teknikari eta diseinatzailearekin.

Katalogoko lehen altzariak Basterretxeari diseinarazi zizkioten; aldi berean, 1958ko Bruselako Nazioarteko Erakusketaren Ramón Vázquez Molezún eta José Antonio Corrales arkitektoen Espainiako Pabiloirako altzariak ekoitzi zituzten. Basterretxeak H Muebles enpresarentzat sortutako altzariek metalezko egitura zuten, mekano hodi batzuekin lotua eta jarleku bigunei eusten ziena. Mahai apalak ere marraztu zituen, zurezkoak ala berinazkoak, zain metaliko asimetrikodunak. Bere altzari originalenetako baten lehen bertsioa H Muebles enpresarentzat diseinatu zuen: Diván H.

Nestor Basterretxea eta Jorge Oteiza Sabino Arana Fundazioaren maketarekin eta ‘Cubos abiertos, espacios interiores, retenciones de luz’ eskulturarekin, 1979. © J. García Koch / Jorge Oteiza museoaren artxiboa
Espiral altzarien iragarki-argazkia, 60 hamarkada. © Irungo udal artxiboa

Madrilgo esperientziaren eta arkitekto eta diseinatzaile askorekin izan zuen hurbileko harremanaren ondorioz —eta Oteizak erakatsi zion teoriari esker— Bauhaus eskolak sustatzen zuen arteen integrazioaren eredutik hurbildu zen. Altzariak, ingurunea, apainketa eta artea uztartzeko erabateko erraztasuna eta gustu ona zituen. 1950eko hamarkada bukaeran, Irungo etxe-tailer estreinatu berrian finkatu zenean, ohartu zen euskal etxeetan altzari modernorik (hau da, hodi edo zur biribildudunik) ez zegoela.

Beraz, industria eta adimena harremanetan jartzen hasi zen, eta horrela hasi zen etxeko giroaren modernizazioaren historia. Irunen, Aguirre dastaketa aretoaren interiorismoa bere gain hartu zuen, eta, 1961ean, Espiral izeneko Donostiako saltegi berrian sartu zen, bazkide. Denda horren helburua Espainiako estatuko altzariak eta altzari inportatuak saltzea zen, eta apainketa eta interiorismo proiektuetarako bulego gisa ere erabiltzen zuten. Espiralek bere altzari batzuk ere ekoitzi zituen, zur kontratxapatu kurbatuzkoak; adibidez, enberozko ala sipozko aulkia eta bere mahai osagarria, edota zurezko mahai txiki soil batzuk.

Espiral enpresak sortutako altzarietan, inspirazio nordikoak, soiltasunak eta Japoniako horizontaltasunaren zaletasunak bat egiten zuten. Etxeetan azken joeretako altzariak nahi zituen nornahirentzat, Espiral erreferentziazko gune bihurtu zen. Hiriko intelligentsia kultural eta intelektuala ere bertan elkartzen hasi zen. Espiralen ekoizpen berezienetako bat xake jokoa izan zen, fitxak atxikitzeko kutxaduna. Basterretxea lehenagoko ideiak berrinterpretatzen hasi zen; hala, Diván H dibanari prototipo berria sortu zion, eta berantago hirugarren bertsio bat, Biok-entzat. Obsesio horrek erakusten du artistak bere diseinuentzat zuen atxikimendua.

Divan H, Biok, 1965. © Irungo udal artxiboa
Xake-taula eta piezak, 1967. © Irungo udal artxiboa

“Bioken, bilakaera garbi bat izan zuten: aurretik ikusten zen soiltasuna utzi, eta forma organiko biribilagoak, beroagoak, pop-agoak bilatzen hasi ziren.”

Espiraleko irabaziek gora egin zuten; eta, aldi berean, Basterretxea Biok enpresan “modelo esklusiboen diseinatzaile” gisa lanean hasi zen. Irunen sortu berri zen enpresa txikiak altzariak ekoizten eta saltzen zituen, eta Basterretxea 1965ean bazkideetan sartu zen. Espiral eta Biok bi enpresa bereizi ziren, baina bazkide ber batzuk izateak lotzen zituen: bi enpresen arteko sorkuntza-haria diseinatzailea zen. Espiral Irunen diseinatzen eta ekoizten ziren altzarien lehen salmenta gune bihurtu zen.

Biok enpresan, Basterretxeak indar sortzailea osoki garatu zuen, teknikariekin eta langileekin lankidetza estuan. Eraikuntzarako, ebanisteria eta mihiztatze teknika konplexuak erabiltzen zituzten, eta Afrikako zurak era nobleagoan erabiltzen hasi ziren. Bioken, bilakaera garbi bat izan zuten: aurretik ikusten zen soiltasuna utzi, eta forma organiko biribilagoak, beroagoak, pop-agoak bilatzen hasi ziren. Hala, arrazionalismoaren soiltasun monotonotik ateratzen saiatu ziren, funtzionaltasuna eta erosotasuna uztartzen zituzten goi mailako altzariak sortzeko. Garai hartan, Domus eta Casabella Italiako aldizkariek iraultza domestikoa abiarazi zuten; aldizkari horiek, hain zuzen, Basterretxeak astero jasotzen zituen etxean.

Erreferentzia mundu horrek bertakotasunaren zaletasunarekin bat egin zuen. Biokeko altzariek kostaldeko herrien izenak dituzte: Orio, Zumaia, Getaria… Bermeo bulegoko mahai sendoak branka edo kai-muturra ekartzen du gogora, eta artistak zirkuluetatik eta zirkuluerdietatik abiatuz sortutako eskultura askoren antza du. Artistak translazio bat abiatu zuen, naturatik artera eta diseinu industrialera: kurbaren dinamismoa, handituz doan espirala, uhinen forma aldakorra… Garai horretan nabarmentzen dena Basterretxeak euskal nortasunaren eta kulturaren alde izan zuen konpromisoa da. Hain zuzen, Biok-eko aldi emankorrena Frankismoaren garaiko euskal kulturaren mugarri izan zen Ama Lur (1968) filmarekin batera gertatu zen.

Néstor Basterretxea, Julio Amóstegui eta Fernando Larruquert ‘Ama Lur’ pelikularen filmaketan, 1965. José Julián Bakedanoren bildumako argazkia

Oso denbora gutxian, Biok Europako diseinu feria garrantzitsuenetan agertzen hasi zen; esaterako, Koloniakoan. 1968an, Basterretxeak bere diseinu berezi eta pertsonalenaren bi aldaera diseinatu zituen. Kurpilla besaulkia Basterretxearen ideia estilistiko guztiak laburbiltzen dituen manifestu estetikoa izan zen. Altzari horrek kanp ukitua du: beso-euskarrietan sixties-etako diseinu onenen antzeko kontrakurba du. Urte berean, Biokek “BK sistema” merkaturatu zuen: etxerako eta bulegorako altzari modular bilduma.

Néstor Basterretxea Biok altzari-enpresako langileekin, Irun, 1960ko hamarkada. © Basterretxea familia

Gerora, Basterretxea hainbat prototipo aitzindariren maketa txikiak, argazkiak eta display-ak zirriborratzen hasi zen, begirada beti gerora emana. Hori izan zuen azken lekukotasuna diseinuaren munduan. Ekoizpen estandarizatuak artistari adierazmena oztopatu zion, eta Biok-etik urruntzen hasi zen.

Horrela bukatu zen diseinu industrialean izan zuen hamar bat urteko ibilbidea. Aldi hori nahikoa izan zen, hala ere, Nestor Basterretxea Espainiako estatuko diseinatzaile ohargarri eta euskal diseinu modernoaren bide-urratzaile bihurtzeko.

Owantshoozi, sorkuntza ala hil!

Posted on by joseba

OWANTSHOOZI

Play Video
Hitzak: Nahia Zubeldia / Bideoa: Mito & Iker Treviño /
Argazkiak: Owantshoozi
FB
PN
X

Share 

Sorkuntza ala hil!

Juanak Parisko joskintzaren sindikatu ganberaren eskolan ikasi zuen, eta Ddidduek, aldiz, Herbeheretako Eindhoven diseinu eskolan. Elkarrekin sortu markaren izenaren bila hasi zirelarik, hiztegi osoa A-tik Z-ra iretsi eta gustuko izen bakar bat ez atzemanik, hala atera omen zitzaion Ddiddueri: “Owantshoozi!”; hots, “futxo!”, “kontxo!”. Eta harridura interjekzio hori atxiki. Ongi doakie, Owantshooziren lanak harridura eragiten baitu. Haatik, ez dute harridura besteei sentiarazteko sortzen, haiek sentitzeko baizik, harridura haurren gisan sentitzen segitzeko.

Hala, Juana eta Ddiddue, anai-arrebak baino gehiago, seme-alabak dira; begiak haurren ñirñirraz oraino beteak dituzten seme-alabak: aita kulturazalearenak eta ama modazalearenak; Urdiñarbeko tailerra duten lekuan epizeria zuen amañirenak; eta, nola ez, Xiberoarenak. Baina ez dira sekula modako mitologia folklorista horretara lerratzen. Errotik modernoak dira, eta erroetatik dira modernoak. Euskal mitologia nonahi ikusten, entzuten eta sentitzen dute, azalean josia dute, eta kauteren pertz zaharretik ur aitzindaria isurarazten dakite. Haien maskaradako kauterari bezala, euskal tradizioari azalean pop kultura tatuatzen diote.

Diddue eta Juanarentzat, ekaiak dira jaun eta jabe.

Hasteko, argi dute hierarkiarik ez dagoela ekaien artean: urreak bezainbat balio du kautxuak, zilarrak bezainbat harriak. Balioa ez baitu ekaiak egiten, ematen zaion soak baizik. Begiak eta beharriak zut, ekaien mintzoa entzuten dute.
– Zer izan nahi duzue?
– Kasketa!, kautxuzko botak.
– Zakua!, paraxuta oihalak.
– Txori-etxola!, zolako lauzak.
– Owantshoozi! Badela lana? Badugu plana.

 

Eta plana beti gauzatzen, ofiziale zintzoen gisan, orratzak eta aizturrak harturik. Haiek baitute den-dena egiten, hastetik buru, diseinutik josketara, hondakindegitik dendako apaletara. Ddiddue eta Juanak ur-lasterrak petik goiti hartzen dituzte: dena botatzen den kontsumo gizarte honetan, eskuen artetik pasatzen zaien oro berreskuratzeko prest dira, bizi berri bat emateko. Hala, kasketa bakar batean bota bat, traktore errotetako aire ganbera eta paraxuta oihala sarrarazten dakite. Halaber, RATP garraio-konpainiako zolak egiteko kautxuaz xoriendako etxolak sortu dituzte, eta ekaia gure oinpetik zerura iganarazi.

Paraxuta-oihala bezain arin
Juanak eta Ddidduek egiten duten oro ongi pentsatua dute. Baina umoreari leku hauta ematen diote; izan ere, haientzat, egiazko zintzotasuna erokeria ez galtzean datza. Ikus, adibidez, haien azken sorkuntza: lau elementuak, ura, lurra, haizea eta sua, kuxinetan bildu dituzte, oihal berreskuratuak hari josizko marrazki konplexu eta ederrez apainduz. Baina marrazki dotoreei hurbilagotik so eginez, airea puzkerra dela ageri da, eta ura, emazte baten baginako isuri joria.

Umorearen ausardia horrek are gehiago aberasten du Owantshooziren lana, irakurketa geruza bat gehituz. Anai-arreben xumetasuna ere agerian ematen du: ez dute erantzunak emateko sortzen, galdera gehiago eragiteko baizik. Eta bezeroa ez da, haientzat, hartzaile hutsa; aktoreak, eragileak nahi dituzte parean. Txori-etxolak, adibidez, puzzleak bezala sortu dituzte, norberak etxean muntatzeko gisan, ez abisarik ez kolarik gabe. Hala, sortzearen zirrararen parte bat erosleari utzi diote diseinatzaile eskuzabalek.

Apainduretatik dekorazioetara
Amañiri erran baliote, haren epizerian sortu zazpi txapeli esker, Chanelen sari bat eskuratuko zutela, “alajinkoa!” batez erantzunen zien, hain segur (hots, “owantshoozi!”-ren garai bateko sinonimoaz). Chanel ez aski, eta Hermès saria ere berenganatu zuten, edergailu arin eta finak sortuz. Nornahik ez du Frantziako goi mailako joskintzako sariak eskuraturik espantuka aritzeko parada!

Baina Juana eta Ddidduek ez zuten ahoa berotu, ez zitzaien burua hanpatu. Ez bat ez bi, lanari lotu zatzaizkion, berriz ere. Sariek ireki bideak sortzen segitzeko baliatu zituzten, Chaneleko tailer batzuekin lanean aritzeko, maxina berriak ezagutu eta berenganatzeko. Hori baita Owantshooziren lema eta eguneroko akuilua: “sorkuntza ala hil!”

Sancheski, europako lehen skate-a

Posted on by joseba

Sancheski, europalo lehen skate-a

Hitzak: Naia Zubeldia / Argazkiak: Mito
FB
PN
X

Share 

Sancheski euskal gurpildun taulatxoak ez du Atlantikoaz beste aldeko lagunen jelos izaterik. Familia irundar baten eskutik, irristatze kirolen uhina hiriraino ekarri zuen.

1964an, surf taulak Euskal Herriko kostaldeko hondartzetan asko zabaltzen ari zirela, beste taula mota bat iritsi zen Biarritzeko aireportura. Roll-surf edo espaloietan surfatzeko taula Kaliforniatik etorri zen, eskualdeko hiri guneak ezagutzera. Zaleei uhinik gabeko egunetan ere irristatzeko aukera eman zien. Iraultzatxo bat bidean zen.

Elurretik asfaltora
Gertakariak irungo familia bati berehala piztu zion arreta. Sancheztarrek eski eta kirol ekipamendu enpresa zuten, 1934tik, eta gero eta gehiago kostatzen ari zitzaien produktuak saltzea, Frantziako eta Austriako marken lehia zela-eta. 1966an, aitak jarduera aniztea erabaki zuen. Sancheskik tresnak egokitu zituen, malda elurtuetatik at hiriko patarretan behera ere lerra zitezkeen taulak diseinatzeko.

Baina jarduera berria sustatu beharra zegoen, Europan hastapenetan baizik ez baitzen. Sanchez anaiek Sancheski Team sortu zuten eta Espainian eta Frantzian barna ibili ziren, ikastetxeetan eta hartu nahi zituzten beste hainbat egituratan skate erakustaldiak proposatzen.

Europan aitzindari
Europako lehen irristailu marka sortu zen. Skateboard modelo guztiak gai berez eginak ziren: zur trinkozko oinarri bati ardatz bat eta patin gurpilak itsasten zizkioten. Gerora, kontratxapatu arkutuzko eta beira-zuntzezko taulak iritsi ziren, baita polietilenozkoak ere, “top naranja” modeloa kasu. Modelo hori laster erreferentzia bihurtu zen, 1970eko hamarkadan, izena aldatu eta El Sancheski deitzeraino.

Sancheski team, skate erakustaldi batean – 1978

“Kontinenteko lehen skateparkea Donibane Lohizunen eraiki zuten, 1977an.”

Fama ziztu bizian gora
Berandu gabe, taulari hobekuntza teknikoak gehitu zizkioten; adibidez, 1973an, uretanozko gurpilak. Benetako iraultza izan zen. Iraunkorragoa izateaz gain, bideari hobe eusten zion; horri esker, skate fenomenoak bat-batean gora egin zuen, eta nazioarteko bihurtu zen. Euskal Herritik Europa osora zabaldu zen lehenik. Kontinenteko lehen skateparkea Donibane Lohizuneko Erromardie auzoan eraiki zuten, 1977an. Ondotik, Getxon, Gernikan eta beste herri askotan ere eraiki zituzten, skate zaleak erakartzeko.

Sancheski tokiko beste marka askoren inspirazio iturri izan da. Eta sancheztarren belaunaldi berriari esker, enpresak beti taula hobeak eta berritzaileagoak sortzen ditu. Azken sorkuntza surf-skatea da. Markaren berrogeita hamargarren urteurrenaren karietara aurkeztu zuten, 2016an. Ardatz malguagoa duenez, horren gainean, surfean egiten diren figuren antzekoak hirian egin daitezke. Sancheztarrentzat, beraz, badirudi itsasoko urak ez direla handiegiak.

Hemendik liburua: Euskal Herriko 50 objektu ikonikoren istorioak

“Ombuaren Itzala”: Otaño bertsolaria argitara

Posted on by eki

“Ombuaren Itzala”:

Otaño bertsolaria argitara

Hitzak: Manuela Estel /  Argazkiak: Ombuaren hitzala
FB
PN
X

Share 

Auzolanean oinarrituz, Otañok euskal kulturan utzi zuen ondarea herriari itzuli diote.

“Ombuaren Itzala” Patxi Biskert aktore eta zinemagileak zuzendu filma da, Pello Mari Otaño Barriola (Zizurkil 1857 – Rosario, Argentina 1910) bertsolari eta poetaren bizitza eta lana ezagutarazteko helburua duena.

Otañok euskal kulturan toki garrantzitsua izan zuen, baina denbora iragan ahalak, bere figura ahanzturan erori zen. Eguzki Art Zinema ekoiztetxearen filmak haren memoria berreskuratu eta belaunaldi berriei helarazi nahi die.

Proiektuaren jatorria eta garapena
Patxi Biskert aspalditik ari da “Ombuaren Itzala” filma aurrera ateratzeko lanean. Finantzaketa lortzeko, auzolan erraldoi bat bultzatu zuen, herritarren, udalerrien, kultur elkarteen eta hezkuntza sarearen laguntzarekin. Erakundeen laguntzari eta herritarrek aurretik erosi sarrerei esker, proiektuak aitzina egin du; 2024ko azarotik Euskal Herrian barna proiektatzen ari dira.

Filmaren edukia eta argumentua
Filma 1889 eta 1910 urteen artean kokatzen da, Otañoren urte emankorrenetan. Garai hartan, Otañok Argentinara emigratu zuen familiarekin. Bertan, bertso eta olerki ugari sortu zituen, eta euskal diasporaren artean ezagun egin zen. Ombua, Argentinako panpan hazten den zuhaitza, Otañoren lan ezagunenetako baten inspirazio iturria izan zen, eta erbesteratuaren nostalgiaren sinbolo bilakatu zen.

“Ombuaren Itzala filmak gure memoria kolektiboa elikatu du, Pello Mari Otañoren figura eta euskal kulturari egin zion ekarpena berreskuratuz eta agerian emanez.”

Ekoizpena eta banaketa
Filma Zizurkilen eta Argentinan grabatu zuten, Otañoren bizileku nagusietan. 2024ko azaroaren 30ean, Zizurkilgo San Millan elizan egin zuten aurrestreinaldia, Biskert zuzendaria, Joseba Usabiaga aktore nagusia eta beste hainbat aktore eta eragile bertan zirela.

Orain, filma Euskal Herriko hainbat herritan proiektatzen ari dira. Oraingoz proiekzio egun finkorik ez izan arren, Ipar Euskal Herrian ere ikusterik izanen dela espero dezagun. Filmaren eremua ez da zinema aretoetara mugatuko. Izan ere, auzolanaren esker on gia, Euskal Herriko bestelako zenbait gunetan proiektatzea eta eskoletan ustiatu ahal izatea proiektuaren parte ziren hasieratik.

Ombuaren Itzala filmak gure memoria kolektiboa elikatu du, Pello Mari Otañoren figura eta euskal kulturari egin zion ekarpena berreskuratuz eta agerian emanez. Auzolanaren bidez egin dokumentalak, gainera, euskal kulturaren ondarea bizirik mantentzeko orduan komunitatearen indarra eta elkarlana erakutsi ditu.

Honela idatzi zuen Otañok:

Ama euskerak hau esan zidan
jarririk begi alaiak.
Horregatikan nakar honera
berari lagundu nahiak.
Gutxi nezake, oso txikiak
dira nik dauzkadan gaiak,
bainan pozkiroz egingo ditut
gauak, egun, aste, jaiak;
leku pixka bat Euskal Herrian
eskatzeizuet anaiak.

Patxi Biskerti, Eguzki Art Zinemari eta euskal eragile eta herritarrei esker, lekua bermatua du, egun ere, Euskal Herri kutunean.